راهكاری برای نهادینه كردن پاسداری از زیست بوم ایران
ایران باستان چطور از زیست بوم خود حفاظت می كرد و امروز چطور؟
لباس دونی: «می توان با ثبت ملی و فراگیر كردن جشن ها و پیشكش كردن شادمانی به مردم، آموزش و پرورش را برای پاسداری از زیست بوم ایران در روان مردم نهادینه كرد و كاستی ها و گرفتاری های كنونی را سامان داد.»
به گزارش لباس دونی به نقل از ایسنا، اشکان زارعی - پژوهشگر میراث فرهنگی و کارشناس تاریخ - در یادداشتی به بررسی علت رفتارهای هنجارشکنانه ی کنونی در مقابل کوتاهی ها، ساده انگاری و گاهی دهن کجی ها به تاریخ و فرهنگِ کشور پرداخت و نوشت: «ایرانیان هزاران سال پیش خردمندانه دریافتند جهان آفرینش بر پایه ی چهار گوهر آب، آتش، هوا و خاک استوار است که اگر هر کدام آنها گرفتار کاستی یا آلودگی شوند، بی شک زندگی انسان با چالش روبرو می شود. به همین شوند (دلیل) آنها همه ی تلاش خودرا برای پاسداری و پاکیزه نگهداشتن این داده های اهورایی به کار بستند.
دکتر جلال ستاری، اسطوره پژوه (استوره) وتاریخ شناس دراین باره می گوید: "در اسطوره های ایرانی طبیعت و عناصر طبیعی نقش اساسی دارند. در هیچ اسطوره ای نیست که باد و آب و خاک و آتش بی تاثیر باشد. در کنار اسطوره های ما، در ادبیات ما هم نقش دارد. بیت معروف ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری، فقط معنای معیشت ندارد. حتما یک امری مافوق آن عناصر است. این یک جنبه اسطوره ای به آنها می دهد."
هرودت نیز می نویسد: "مردم ایران در رودها، آب دهان نینداخته، دست نمی شویند و پیشاب «ادرار» نمی کنند." استرابون بر این باور است که: "ایرانیان برای شستشوی بدن در چارچوبی به نام آبزن قرار گرفته تن خودرا می شویند تا آب بیهوده از دست نرود". آبزن چیزی مانند وان امروزی بوده است. تیرداد اشکانی هم برای نیالودن آب بجای راه آبی٬ راه سخت زمینی را برای جنگ با روم برمی گزیند.
به قول گزنفون "ایرانیان باستان با گلاب پاشی، هوا را خوشبو کرده، با سوزندان عود، کندر و روشن نگه داشتن آتش هوا را پاکیزه می کردند". زیرادر اندیشه ایرانی آتش گوهر زندگی و نشانه پاکی، خجستگی و تندرستی بوده، که هرجا و هرگاه افروخته شود بیماری، بدی و زشتی ناپدید می شود. بدین گونه در هر شهر، هر کوی و کاشانه در اجاقی آتش را همیشه روشن نگاه می داشتند. چنان که حالا دود دادن اسپند و چرخاندن آن در خانه ریشه در باور گذشته دارد. ایرانیان باستان، آتش را از یک سو به نشانه فروغ ایزدی و از طرف دیگر برای نقش به سزایی که در زندگی انسانی داشت ارج گزارده، پرستاری می کردند.
در نگرش ایرانی، زمین نیز نماد زایش و باروری بوده که بامهربانی و فروتنی داشته های خودرا به دیگران می دهد. از ارزش زمین همین بس که داریوش بزرگ هخامنشی در سنگ نبشته ی تخت جمشید از اهورامزدا می خواهد کشورش را از گزند دشمن، دروغ و خشک سالی در پناه خود داشته باشد.
بدین جهت ایرانیان باستان برای بزرگداشت آن، جشن های «سپندارمز»، «پیته شهیم گاه» و روز« زامیاد» را برگزار نموده، برای ماندگاری وشادابی زمین همیشه گل و گیاه کاشته، به گسترش جنگل ها، باغ ها و کشاورزی می پرداختند.
چنان که واژه «پردیس» نمایشگر باور مردم ایران به درختان و گیاهان است برای اینکه باغ های آنان که پردیس خوانده می شد بسیار زیبا و دل انگیز بوده که در نگاه بیگانگان هم چون بهشت دیده شده است. به همین شوند (دلیل) اعراب و یونانیان واژه های فردوس و پارادایز را از ریشه پارسی پردیس گرفته اند.
هم چنین در فرهنگ این مردم، درخت سرو نماد راست قامتی، استواری و آزادگی بوده و گل نیلوفر نیز نشانه ی زندگی به شمار می آید. به شکلی که ریخت و چهره این ها را به همراه درخت بلوط، انگور، انار و گل زنبق در مهرازی ( معماری) تخت جمشید، تاق بستان، تیسفون و... به زیبایی می توان دید.
از طرف دیگر نیاکان ما با برگزاری بیش از ۲۱ جشن در سال، که همگی دارای بن مایه های زیست محیطی بودند، جایگاه آفریده های خداوندی را در زندگی انسان به فرزندان خویش گوشزد می کردند. که دراین زمینه می توان افزون بر جشن های پیش گفته از «اردیبهشتگان»، «شهریورگان»، «آذرگان »و «سده» در پاسداری از آتش، «جشن مهرگان »و «شب چله »درباره نقش خورشید، جشن« بهمنگان» و «میدیاریم گاه» به فرخندگی آفرینش جانوران یاد کرد.
ایرانیان آن چنان به جنبه های روانی و زیباشناختی طبیعت آگاهی داشتند که برای هریک از روزهای ماه و ماه های سال نام گلی را برگزیدند. چنان که نماد اولین روز ماه گل «مورد» و واپسین آن، گل «بومادران» نام گذاری شده بود، ماه فروردین را نیز با «بستان افروز» و اسفند را با گل « بیدمشک » می شناختند. بدین جهت ایرانیان باستان را باید محیط بانان کهن و راستین تاریخ و پدیدآورندگان اولین فرهنگ نامه ی زیست محیطی جهان نام نهاد.
در گاه شماری باستانی، خرداد شمشین روز هر ماه و سومین ماه هر سال بود. این واژه که در اوستا به گونه ی هئوروتات به چم( معنی) کمال و رسایی آمده در جهان مینوی نماد امشاسپندان وهفت خاصیت خداوندی است و در جهان خاکی پاسداری از آب های روان و پالایش آن از پلیدی ها را به دوش دارد.
ایرانیان برپایه ی گاه شماری خویش و به دنبال برابری نام روز و نام ماه ششم خرداد را با رفتن به کنار چشمه ها، رودخانه ها و دریاها خداوند را نیایش نموده، نقش آب را پاس می داشتند. چونکه آنان به درستی می دانستند هرجا آب نباشد بیابان «بی آبان» گردیده، زندگی تیره و تار می شود. به این جهت «خردادگان» در کنار جشن های« تیرگان»، « آبانگان» و «میدیوشهم گاه» در ارج گذاری آب برپا می شد.
بی شک خرداد هر سال را باید محیطی زیست ترین ماه جهان به شمار آورد، برای اینکه مناسبت های فراوان از روزجهانی محیط زیست گرفته تا روز جهانی اقیانوس ها و از روز ملی گل و گیاه تا روز جهانی بیابان زدایی در آن نام گذاری شده و هفته ی محیط زیست نیز از ۱۷ تا ۲۳ در همین ماه جای گرفته است، که در این میان «آب» پیوند دهنده ی همه ی این آیین ها است.
حالا باید پرسید چرا در سیاهه بالا از جشن دیرینه سال خردادگان نامی برده نشده است؟ آیا ایرانیانی که کارنامه ی درخشانی در نکوداشت محیط زیست داشته اند نباید نشانی از آنها در یادمان های جهانی دیده شود؟
در حالی ۲۵ تیر روز ملی گل و گیاه نام گذاری شده، که قبل از اسلام در این سرزمین هفتم امرداد در ارج گذاری جنگل ها، درختان و گیاهان جشن «امردادگان» برپا می شد.
به راستی این کوتاهی را باید چه نامید؟ ناآگاهی، ساده انگاری یا دهن کجی به تاریخ و فرهنگی نیاکانی؟ چهل سال است که از تهاجم فرهنگی و بومی سازی سخن گفته ایم، اما چه دستاوردی داشته ایم؟ فرزندانمان هر روز با تاریخ ایران بیگانه تر و دلبسته ی «ینگه دنیا» شده اند. آیا روزهای زیست محیطی به دل وجان مردم ایران راه یافته اند؟ آیا برگزاری نشست ها و همایش های سالانه پیرامون زیست بوم ایران سودی داشته است؟
برپایه آن چه آمارها و کارشناسان می گویند، هازمان (جامعه) ایرانی خشمگین، نگران و افسرده است. ناامیدی فزاینده، گسست ها و شکاف های خانوادگی و مرزهای اخلاقی شکسته شده، هم چنین نابه هنجاری ها نیز رو به افزایش است.
ازسویی زیست بوم کشورمان نیز در همه ی بخش ها روبه ویرانی و نابودی است مردم هم شوربختانه بدان نامهربان هستند، این در شرایطی است که بن مایه ی جشن های ایرانی شادی کردن، باهم بودن، سپاسمندی از خداوند، ارج گذاری جهان آفرینش و سفارش به پاسداری از زیست بوم ایران بوده و از آن جا که هر ۱۷ روز یک جشن برگزار می شد بسادگی این آموزه ها در روان مردم نهادینه می شود.
امروز نیز می توان با ثبت ملی و فراگیر کردن این جشن ها و پیشکش کردن شادمانی به مردم، آموزش و پرورش را هم زمان انجام داده کاستی ها و گرفتارهای کنونی را سامان بخشید.
فراموش نکنیم سرشت آیین های ایرانی، خداگرایی است که با اسلام سازگاری دارد. برای نمونه نقش آب در سوره های بقره، نحل، روم، فرقان، نقش آتش در سوره های رعد، یس، واقعه و طه ٬ در سوره های شمس، انبیا، زمر و لقمان سودمندی های خورشید و در سورهای رحمان، انعام، واقعه، ابراهیم و... نقش درختان و گیاهان ستوده شده است.
از دیرباز گفته اند، گذشته چراغ راه آینده است. بدین سبب از دانش گذشتگان و جشن های ایرانی برای ساخت یک فرهنگ زیست محیطی و کاهش قسمتی از گرفتاری ها دراین زمینه بهره ببریم.
اگر جشن های ایرانی را بشناسیم آموزه های اخلاقی و انسانی آنها بر ما آشکار گردیده٬ راز ماندگاری و پایداری ایران را در می یابیم٬ برای اینکه باورها وآیین های ایرانی همیشه کانون همبستگی ویکپارچگی ملی بوده اند. جشن های ایرانی را زنده نماییم تا ایران مان بماند و بپاید.»
منابع مورد استفاده برای این یادداشت «جشن های ایران باستان - هاشم رضی-»، «اساطیر وفرهنگ ایران -رحیم عفیفی -»، «آیین ها و جشن های کهن در ایران امروز - ٬حمود روح الامینی - »، «آناهیتا٬پنجاه گفتار - ابراهیم پور داوود»، «جشن های ایران - عسگر بهرام-»، «اندیشه های فلسفی ایرانی - ابوالقاسم پرتو -» و «آیین زیست در ایران باستان - رضا رضایی-»
منبع: لباس دونی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب