فقدان مسائل در ارتباط با طبقه اجتماعی در سینما قابل تامل است
به گزارش لباس دونی کارگردان فیلم «سراسر شب» اظهار داشت: مسائل در ارتباط با طبقه اجتماعی که مهم ترین قشر جامعه هستند، دیگر در فیلم درام اجتماعی مطرح نمی گردد.
به گزارش خبرنگار سینمایی ایرنا، امروز در هر خانواده ای حداقل سه نوع سلیقه سینمایی وجود دارد. وقتی می گویم حداقل سه نوع سلیقه، منظورم این است که از میان ده ها ژانر اکشن، درام، جنگی، کمدی، وحشت، بیوگرافی، وسترن، جنایی، معمایی، علمی_تخیلی، ابر قهرمانی، ماجراجویانه، مستند، عاشقانه و... هر کس طرفدار یک ژانر است.
طی این سال ها آثار گوناگونی در ژانرهای مختلف سینمایی در سرتاسر جهان ساخته و روی پرده سینماها رفته اند؛ در سینمای ایران هم طی سالهای گذشته آثار مختلفی تولید شدند که نمونه های موفقی هستند؛ اما مبحث مهمی که در فیلمهای دو دهه اخیر در ایران به چشم می خورد، نبود ژانرهای مختلف در آن هاست. متاسفانه با عنایت به فیلمهای موجود در بازار، میتوان اظهار داشت که تنها دو ژانر کمدی و درام اجتماعی روی پرده سفید به معرض نمایش گذاشته می شود.
حدود یک ماه به شروع جشنواره چهلم مانده و هفته پیش فیلمهای منتخب سال جاری اعلام شدند. همین مبحث بهانه ای شد تا به بررسی جایگاه ژانر در ایران بپردازیم و به دو سوال پاسخ دهیم. سینمای ایران چگونه می تواند به سمت قواعد و تنوع ژانر حرکت کند؟ و چرا برای تهیه کنندگان و فیلمسازان موضوع هایی فراتر از ژانر اهمیت دارد؟
تکرار و عدم ریسک در نتیجهِ نبود برنامه ریزی است
ما در کشوری زندگی می نماییم که پر از سوژه های فرهنگی، ورزشی، تاریخی و اجتماعی است اما به چند درصد این موضوعات در سینما پرداخته شده است؟ شاید در دو دهه اول پس از انقلاب فیلمها متنوع تر بودند اما از اواسط دهه هشتاد ریسک ساختن فیلمهای متفاوت کم تر شد. هر چند این مورد علل مختلفی دارد که همچون آن میتوان به سرمایه گذاری، محدودیت ها و افزایش کپی برداری اشاره نمود.
سوالی که در اینجا مطرح می شود، این است که آیا تنها این سه دلیل جایگاه ژانر در سینمای ایران را متزلزل کرده اند؟ درمورد این موضوع رامتین شهبازی، مدرس دانشگاه، اظهار داشت: اصولا ژانر با قواعد و مختصات سینمای ایران هم خوانی ندارد. ژانر برای کشورهایی مانند آمریکا است که درآن ها صنعت سینما وجود دارد؛ ژانر حتی در سینمای اروپایی هم جایی ندارد. در ایران چیزی تحت عنوان صنعت سینما نداریم، ما تنها سینمای هنری داریم یعنی همان سینمای جریان اصلی و داستان گو که مختص ایران است و تنها مخاطب ایرانی دارد؛ از این سو ژانر بی معنا می شود به این علت که سفارشِ بازار درستی ندارد. یک بخش هم به مطالعات در حوزه سینما برمی گردد که ما در آن حوزه هم زیاد کاری انجام نمی دهیم؛ به عبارتی، ما باید به سراغ ژانرها برویم و آنها را بررسی نماییم که متاسفانه این اتفاق نمیافتد.
وی افزود: هم اکنون در دوران کرونا هستیم و سینما عملا تعطیل شده است؛ هرچند پیش از آن هم سینمای ما، سفارش اش را از سینمادار و مردم می گرفت که بدین ترتیب این نوع سلیقه در سینمای ما شکل گرفت. تنوع ژانز در سینمای آمریکا به این علت است که فیلمسازان به صورت موازی با سینمادارها در ارتباط هستند تا بتوانند نظر همه نوع مخاطب را جلب کنند. در ایران اصولا سپهر مخاطب، زیاد معنایی ندارد؛ همین که ما تعدادی مخاطب داشته باشیم که سینما دخل و خرج کند، کفایت می کند. این مورد به علت عدم برنامه ریزی دراز مدت در این عرصه به وجود آمده است. اداراتی هم مانند وزارت ارشاد که در این عرصه فعالیت دارند تابع همین جریان هستند.
نویسنده کتاب جستاری در جامعه شناسی فیلم ضمن اشاره به افزایش کپی برداری در سینما توضیح داد: سالیان سال است که ما صنعت سینما نداریم و همان چیزی هم که چند دهه پیش داشتیم از دست داده ایم؛ بنابراین مفهوم ژانر عملا بی مفهوم می شود چون به آن فکر نمی گردد. نویسندگان و فیلمسازان ما از اینکه فیلم شان نفروشد، می ترسند؛ هم اکنون فیلم هایی که کمی متفاوت هستند، سینماداران مبادرت به اکران آنها نمی کنند و تنها سینمای هنر و تجربه کمی به داد این فیلمها رسیده است.
این مبحث سبب افزایش کپی برداری هم شده است. در دهه ۶۰ کارگردانی مانند ابوالفضل جلیلی فیلم هایش اکران نمی شد و صدها کارگردان از روی فیلمهای او فیلم می ساختند تا جایزه بگیرند. وقتی یک فیلم جواب می دهد و بفروش می رسد دیگران آغاز به تقلید از آن فیلمنامه ها می کنند. مساله دیگری که وجود دارد، این است که درصدی از کارگردانان ما، آن طور که باید مطالعه نمی کنند و فیلم نمی بینند؛ تنها فیلم همکارانشان را می بینند تا از روی دست آنها کپی کنند. متاسفانه این اتفاق منجر به پسرفت شده است
شهبازی در ادامه اضافه کرد: بحث ژانر در ایران بسیار گستره است و باید درباره آن پژوهش کرد. این مورد باید فرهنگسازی شود و ما باید مخاطبان را به دیدن فیلم در ژانرهای مختلف عادت بدهیم. فیلم فقط کمدی نیست، فیلمهای گنگستری، اکشن، جنگی، ملودرام، ترسناک و... باید ساخته شود و مخاطب به دیدن آنها عادت کند. البته مسائل اقتصادی هم بی تأثیر نیست، امروز یک خانواده چهار نفری باید ۲۰۰ هزار تومان برای سینما رفتن پول بپردازند.
وی تصریح کرد: در مورد سریال سازی هم همین مشکل را داریم، در هالیوود سریالی مانند game of throuns را می سازند که تبدیل به یک جریان می شود؛ از آن طرف سریال های نمایش خانگی ما را نگاه کنید. ما فقط به این فکر می نماییم که کارمان بفروشد و اگر این اتفاق نیفتاد، به سمت کار پرفروش و با هر مضمونی می رویم. از طرفی هم بهتر است وزارت ارشاد با مصلحت بیشتری به فیلمها نگاه کند تا فیلمسازان مجبور به خودسانسوری نشوند. هر چند هم اکنون معضل سینمای ما سانسور نیست، معضل سینمای ما عدم ریسک و برنامه ریزی فیلمسازان و تهیه کنندگان است. همه مشکلات تقصیر دولت نیست، فیلمسازان هم باید کمی برنامه ریزی داشته باشد.
چهره سینمای اجتماعی عوض شده است
فرزاد موتمن از جمله کارگردان هایی است که کوشیده بر خلاف بقیه، در هر ژانری حداقل یک اثر تولید نماید. فیلم شبهای روشن او که یکی از ماندگارترین عاشقانه های ایران و پوپک و مش ماشالله هم در ژانر کمدی، دلیل اثبات وی در این ماجراست. موتمن اعتقاد دارد که در سینمای امروز موضوع هایی فراتر از ژانر اولویت پیدا کرده اند.
او در اینباره می گوید: اگر بخواهیم در مقیاس بین المللی نگاه نماییم، دیگر مقوله ژانر مبحث مهمی نیست. سال هاست که اشکال مختلف فیلمسازی تحت عنوان (مالتی ژانر) و (ضد ژانر) به وجود آمده است؛ هم چنین در مواردی ژانرها درهم تنیده و بازخوانی شده اند.
وی اضافه کرد: متاسفانه در ایران همیشه به مقوله ژانر بی توجهی شده است. سینمای ایران برپایه چیزی تحت عنوان «فیلمفارسی» متولد شد که مهم ترین خصوصیت آن مَلغمه بود؛ به عبارتی همه نوع ژانری در خود داشت، یعنی هم درام، کمدی، اکشن و هم موزیکال بود؛ که همه این موارد خصوصیت یک فیلم جهان سوم است. بعدتر ترکیه و مصر به تقلید از «فیلمفارسی»های ما، فیلمسازی را ادامه دادند.
کارگردان فیلم سراسر شب درباره فیلمسازی پس از انقلاب در ایران توضیح داد: در سالهای اولیه پس از انقلاب ما با یک نوع فیلم پلیسی ضد ساواک روبه رو شدیم و بعد کم کم فیلمهای اکشن و جشنواره ای وارد سینمای ایران شدند که با عباس کیارستمی آغاز شد و نزدیک به ۱۵ سال ادامه یافت. بنابراین عملا جای ژانرهای مختلف خالی شد. اوایل انقلاب به دو دلیل اوضاع فیلمها بهتر بود: یک، مسؤلان می خواستند که سینما را نگه دارند و پس از فیلمسازان حمایت می کردند. همه آن حمایت ها از نیمه دهه ۸۰ متوقف و این شکلی از سینما پیدا شد که امروز داریم.
او همینطور اضافه کرد: هم اکنون ما یک درام اجتماعی داریم که مدیران قبلی آنها را به این سمت سوق داده اند؛ یعنی فیلمهای چاقوکشی، لمپنی یا فیلمهای در ارتباط با مواد مخدر سینما را فراگرفته و چهره سینمای اجتماعی به این شکل در آمده است. مسائل در ارتباط با طبقه اجتماعی که مهم ترین قشر جامعه هستند، دیگر در فیلم درام اجتماعی مطرح نمی گردد مگر اینکه چهره هایی چون فرهادی، نعمت اله یا شهبازی اثری بسازند.
در ایران ما تنها چندین فیلمساز خوب از قدیم داریم و پس از موفقیت های اصغر فرهادی در حوزه بین المللی، ده ها اصغر فرهادی درجه دو پیدا شده است. یکی از مهم ترین علل این قضیه محدودیت های موجود نسبت به فیلمسازی است؛ از طرفی فیلمها به سمت سفارشی سازی رفته که سبب تکراری و غیر جذاب بودن فیلمها شده است
موتمن که یکی از علل ضعف در فیلمسازی را نحوه سرمایه گذاری در سینما می داند، اظهار داشت: بخش عظیمی از این جریان در ارتباط با سیستم اقتصادی است؛ این که پول هایی به اسم سرمایه گذاری از خارج وارد سینما می شوند، اجازه نمی دهد که سینماگران کار خویش را به درستی انجام دهند. نتیجه این می شود که تهیه کننده دغدغه برگشت سرمایه را نخواهد داشت، چون که مقداری از آن سرمایه را در جیب خود می گذارد و با بقیه آن فیلم می سازد و دیگر برایش مهم نیست که فیلم بفروشد یا نه. تنها راه نجات سینما این است که مدیران ورود سرمایه های مشکوک را به سینما ممنوع کنند تا تهیه کنندگان موظف شوند با هزینه خود فیلم بسازند تا دغدغه برگشت آنرا داشته باشند.
با توجه به صحبت های رامتین شهبازی و فرزاد موتمن، میتوان اظهار داشت که دلایلی مانند نداشتن قدرت ریسک، نحوه سرمایه گذاری ها در سینما و عدم برنامه ریزی سبب کاهش تنوع ژانر در ایران شده است؛ اما طی دو سال گذشته ما شاهد فیلم هایی مانند پوست یا زالاوا بودیم که نوید از ساخت فیلمهای متفاوت می باشد. امیدواریم که در جشنواره چهلم هم شاهد فیلمهای با کیفیت و متفاوت باشیم.
منبع: لباس دونی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب