گزارشی از مراسم ختم مجازی و تبیین چرایی امتناع برخی مردم
از همینجا شریک غمتان هستیم
برگزاری مراسم ترحیم مجازی در کنار مراسم محدود حضوری ختم، این روزها که کرونا بیداد می کند، در خیلی از مناطق رایج شده است و دارد به فرهنگ تبدیل می شود؛ روشی نوین از برگزاری آیین های عزا یا شادی که هنوز آنچنان که بعضی انتظار دارند فراگیر نشده و مخالفانی نیز دارد.
به گزارش لباس دونی به نقل از خبرگزاری ایرنا حضور دوستان و آشنایان هنگام فوت عزیزی از خانواده برای داغدیدگان بسیار ضروری و در همدردی با آنان لازم است؛ در همه دنیا هم آیین های مختلفی هنگام درگذشت یکی از افراد وجود دارد که جمع شدن دیگران برای تسلی دادن و حضور داشتن در کنار خانواده فرد درگذشته همچون با اهمیت ترین آنهاست.
کسی نمی تواند منکر ضرورت برگزاری مراسم حضوری و حضور افراد و نزدیکان در کنار داغدیدگان شود و با مراجعه به نقاط مختلف کشور، انواع آیین های سنتی و محلی را نیز می بینیم که هرکدام این آیین ها، قسمتی از هویت و فرهنگ ماست و درصورتی که روند مناسب خودرا بدون مزاحمت برای دیگران یا هرگونه لطمه دیگری طی کنند، ضرورت ادامه و پاسداشت آنها وجود دارد.
اما برگزاری آیین هایی به این مناسبت با تجملات سنگین یا بطوریکه خانواده داغدیده متحمل زحمات و گرفتاری های زیادی برای پذیرایی از میهمانان شود از یک سو و وجود همه گیری کرونا از طرف دیگر که خطر مبتلاشدن با شرکت در چنین آیین هایی را زیاد می کند، خیلی ها را برآن داشته تا این روزها یک مراسم حضوری محدود با اعضای نزدیک فامیل برگزار و برای حضور سایر افراد، بوسیله فضای مجازی و مراسم ختم مجازی اقدام کنند؛ اقدامی که موافقان بسیاری طی ماه های اخیر پیدا کرده است.
همچنان اصرار برخی به حضور پر ازدحام
هرچند باید گفت باوجود نمایان بودن ضرورت پرهیز از اجتماع و دورهمی های شلوغ به بهانه برگزاری هرنوع مراسم به ویژه در این شرایط کرونا، هنوز هستند خانواده هایی که ترجیح می دهند مراسم شادی یا ترحیم خودرا بصورت کاملا حضوری برگزار کنند و حضور تعداد زیاد افراد در مراسم خودرا با اهداف مشخصی تحلیل می کنند و به همان علت، هم توقع دارند دیگران در مراسمشان حاضر شوند و اگر نشوند، نشان می دهند که ناراحت می شوند و در عمل هم وقعی به ضرورت های پرهیز از مراسم حضوری نمی نهند.
ابزارهایی که هنوز کامل جا نیفتاده اند
کارشناسان اما دراین زمینه نقطه نظرات مختلف و مهمی دارند؛ صرفنظر از دیدگاه های جامعه شناختی در باب دلیلهای اصرار برخی شهروندان به تشکیل مراسم حضوری که در این گزارش به تفصیل به آن پرداخته شده، موضوع از ابعاد دیگری نیز قابل تحلیل است. نخست این که هنوز برای طیف هایی از جامعه به ویژه سالمندان، مشارکت در آیین های مجازی هنوز میسر نیست؛ همه پدربزرگ ها و مادربزرگ ها به گوشیهای هوشمند دسترسی ندارند.
نکته دیگر این که مراسم مجازی هنوز آنچنان که باید اطلاع رسانی و فراگیر نشده و درباره ابعاد و مزایای آن، آن هم در وضعیت همه گیری کرونا به قدر کفایت تولیدمحتوای اثرمند و حرفه ای که به اقناع مخاطب بینجامد انجام نشده یا اگر کاری هم شده، مستند به اصول کارشناسی و اثربخش کافی نبوده است.
در این گزارش به بهانه برگزاری آیین های ختم مجازی در استان کرمان که این روزها در حال رایج شدن است، به این مساله مهم پرداخته شده و گریزی هم به دلیلهای جامعه شناختی امتناع برخی خانواده ها و اصرارشان بر دعوت حضوری از دیگران و جمع کردن آنان در کنار هم زده شده است؛ موضوعی که جامعه شناسان سفارش هایی دراین زمینه پیشنهاد می کنند.
مراسم شلوغ و اصالت خانوادگی؟
از آنجا که گفته می شود بیشتر خانواده های میزبان مراسم ختم یا شادی که اصرار بر حضور یافتن فامیل و آشنایان در مراسمشان دارند، به این دلیل است که این حضور را به شانیت خانوادگی و اصالت خود و خانواده گره می زنند و آنرا ضروری می دانند، این مهم از منظر جامعه شناختی و بررسی این مفاهیم قابل تحلیل است.
شهروندان می گویند بسیار دیده اند تعدادی از خانواده ها ضمن این که اصرار دارند دیگران را اطراف خودشان در مراسم جمع کنند و بعد بگویند ببینید چقدر آمده بودند، تلاش زیادی هم دارند که با نحوه سرو انواع غذا و دیگر خوراکی ها و تشریفات آنچنانی مراسم پذیرایی، به نوعی، کارکردی از نوع خانواده شان را نیز به رخ بکشند که جامعه شناسان موضوع که به اینجا می رسد وارد مقوله چشم و هم چشمی و تظاهر به نشان دادن را پیش می کشند و در وصف دلیلهای هم مسائل مختلفی را بیان می کنند که در ادامه گزارش به آنها می پردازیم.
قابلیت های ختم مجازی
خبرنگار ایرنا که خود تا پیش از پیگیری تهیه این گزارش اطلاع کاملی از همه جزئیات و خاصیت های نرم افزارهایی که طی ماه های اخیر در زمینه مراسم مجازی به وجود آمده نداشت، بعد از بررسی دراین زمینه با وضعیتی مواجه گردید که قابل توجه است.
اطلاعیه ختم مجازی را که باز می نماییم به صفحه ای وارد می شویم که شاید برای خیلی ها تازگی داشته باشد اما دارای قابلیت ها و امکانات زیادی است که هم کمک می نماید روح و فلسفه برگزاری مراسم ترحیم به همان شکل حضوری محقق شود و هم شاهد حضور پرشمار مردم در کنار هم نباشیم.
در خیلی از این سایت های ختم مجازی امکاناتی تعبیه شده که حدودا تمامی آنچه در مراسم ختم حقیقی و حضوری وجود دارد را دارد؛ ابتکاری که بخش قابل توجه آن مرهون و رهاورد فناوری ها، ابزارها و تجهیزات است و برای موفقیت بیشتر البته به فرهنگ سازی نیاز دارد.
شیوع ویروس کرونا در یک سال و نیم گذشته نیز سبب شده است تا اغلب مراسم ختم به شکل عمومی برگزار نشود یا برگزاری آن برای خانواده متوفی با سختی و چالش همراه باشد، بطوریکه خیلی از افراد تنها به یک مراسم با جمعیت محدود بسنده می کنند.
اولویت با ختم حضوری یا مجازی؟
حضور در مراسم ختم در استان کرمان به صورتی از واجبات برای بستگان و آشنایان به حساب می آید و در این راه خانواده درگذشتگان گرفتار زحمات برگزاری مراسم و گاهی هزینه های سنگینی نیز می شوند که در وضعیت روحی و روانی سخت بعد از فقدان عزیزانشان باری اضافه بر دوش آنان است.
در این شرایط که برگزاری ختم مجازی مدتی است رایج شده اما هنوز به عمومیت مورد انتظار نرسیده، قاطبه کارشناسان و برگزارکنندگان که این نوع مراسم را تجربه کرده اند نه فقط از فواید این شکل از مراسم راضی هستند بلکه آنرا سفارش می کنند و در مجموع می گویند که فواید آن زیاد است.
سایت های ختم در فضای مجازی
سایت های مختلفی برای ارائه خدمات و برگزاری مراسم ختم در فضای مجازی درحال فعالیت هستند که هر کدام اهتمام کرده اند در خدمات رسانی به بازماندگان ابتکار و خلاقیتی نشان دهند و مخاطبان بیشتری را جذب کنند.
از جمله سایت های در رابطه با این مساله به مواردی همچون iporse، raftegan.com، https: //ekhatm.com/ و https: //yaadbood.com/ می توان اشاره نمود. اگر سایت دیگری هم فعالیت دارد و نامی از آن در این گزارش نیامده علت خاصی ندارد، خبرنگار ایرنا در جست و جو این تعداد سایت را توانست احصا کند.
این سایت ها با فراهم کردن شرایطی شبیه به آنچه که در مراسم عمومی می گذرد، تلاش می کنند رضایت سفارش دهندگان را فراهم کنند؛ امکاناتی نظیر فاتحه خوانی آنلاین، صلوات، ختم و پخش قرآن و ادعیه و زیارات، نواختن نی و پیانو و قرار دادن تصاویر مرحوم و سنگ مزار و نمایش آنلاین شرکت کنندگان در صحنه همچون امکانات سایت های ختم مجازی است.
در سایت های مجازی بسته به امکانات درخواستی، هزینه ها نیز از حدود ۵۰ هزارتومان یا ۱۰۰ هزارتومان تا چندین میلیون تومان متفاوت می باشد که به نوع خدمات یا فیلمبرداری آنلاین، صحنه آرایی، مداح و.... بستگی دارد. بعضی سایت ها البته خدمات ساده و عمومی خودرا بدون امکانات جانبی بصورت رایگان نیز ارائه می کنند.
برخی سایت های ختم مجازی برای آگهی دهندگان مجلس ترحیم، پیشینه ای از زندگینامه، شجره نامه، آلبوم عکس، موقعیت مکانی مزار متوفی را ارائه می کنند و حتی امکان تقدیم گل هم بصورت مجازی به بازماندگان وجود دارد.
جایگزین یا مکمل؟
برای اطلاع از کم و کیف فعالیت سایت های ختم مجازی به سراغ مدیر سایت آی پُرسه رفتیم. کلمه پرسه در زبان پهلوی مترادف با ختم امروزی هست و هنوز در مناطق شرقی و جنوب شرقی کشور به آیین یادبود درگذشتگان پرسه یا پرسه خوانی می گویند. سایت پرسه از سایت های فعال در حوزه ختم مجازی است که روزانه تعدادزیادی مراسم برگزار می نماید و خدمات رسانی آن متنوع است.
سیدعلیرضا حسینی، فرهنگی اهل شهرستان بیرجند طراح، ایده پرداز و بنیانگذار بزرگترین تسبیح اینترنتی جهان که در یک سال زمینه ساز فرستادن نزدیک به ۶۰۰ میلیون صلوات و ده ها میلیون فاتحه و ادعیه دیگر برای حدود ۲۲۰ هزار متوفی در سراسر جهان شده است از داستان شکل گیری سایت آی پرسه می گوید: سال ۷۹ از دانشگاه شهید باهنر کرمان در رشته مهندسی کامپیوتر فارغ التحصیل شدم و بصورت تخصصی در زمینه وب سایت های اینترنتی و سیستم های آنلاین فعالیت دارم؛ چند سالی می شود به علت تمرکز بیشتر قریب به اتفاق پروژه های موفق در پایتخت مجبور به مهاجرت به تهران شده ام.
وی می افزاید: در سال ۱۳۹۳ همزمان با نمایشگاه کام سیت (کامپیوتر، موبایل و شهر الکترونیک) در بیرجند ایده قبرستان مجازی را با راه اندازی بستری شامل تصویر سنگ قبر متوفیان و یک دکمه صلوات شمار برای شهرستان بیرجند، عملی و در یکی از بیلبورد های شهر این مساله را اطلاع رسانی کردم که کمتر از ۴۸ ساعت با برخورد منفی شهرداری مواجه شدم و این بیلبورد جمع آوری و پروژه متوقف گردید.
حسینی گفت: پس از گذشت ۶ سال و در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۹ درست در وضعیت همه گیری کرونا یکی از همکارانم را از دست دادم و برای تسلی بازماندگان بجای مجلس ختم حضوری، به جمع شدن در گروهی در یک شبکه اجتماعی بسنده کردیم.
وی اشاره کرد: آن روز حالم خوب نبود و به جهت اینکه بانی ختم صلوات و فاتحه و زنده نگه داشتن یاد دوست از دست رفته ام باشم، از ساعت ۱۰ شب تا ۴ بامداد یکسره مشغول کدنویسی و طراحی صفحه ای بودم که فقط شامل یک تصویر از دوست مرحومم به همراه یک سری توضیحات بودم که ۲ دکمه صلوات و فاتحه داشت و مشخص می کرد چند بار در این صفحه صلوات و فاتحه خواند شده است.
حسینی بیان کرد: بررسی ها و ارزیابی نهایی انجام شد، همزمان با برگزاری مراسم در یک گروه در واتساپ لینک این صفحه را منتشر کردم که خوشبختانه با استقبال بسیار عالی کاربران همان گروه مواجه گردید اما در آن زمان سایت iPorse.ir هنوز ثبت نشده بود پس صفحه یادبود را در سایت دیگری بارگذاری کردم.
بنیانگذار سایت آی پرسه افزود: پس از گذشت چند روز چند نفر دیگر از همکاران که در همان گروه حضور داشتند درخواست راه اندازی صفحه ای مشابه برای آشنایان خود داشتند که برای آنها نیز بصورت موقت ساختم اما با زیاد شدن تماس ها برای ساخت صفحات یادبود به فکر ایجاد بستری مستقل برای این کار شدم که در نخستین گام سایت iPorse.ir را ثبت کردم.
وی اشاره کرد: یادبود، فاتحه و ختم مجازی، صلوات و غیره از قسمت های اصلی این سایت است که کابران می توانند با وارد شدن به هر قسمت برای درگذشتگان دعا و فاتحه نثار کنند و ما امکانات سایت را رایگان کردیم و پرداخت مبلغ را به عهده خود بازماندگان گذاشتیم تا اگر تمایل داشتند وجهی را بپردازند.
مدیر سایت آی پرسه اظهار داشت: در زمان سالگرد شهادت سردار حاج قاسم سلیمانی قسمت ویژه ای برای ختم قرآن برای روح این شهید بزرگوار طراحی و حدود ۱۲ هزار ختم قرآن توسط افراد برای شهید سلمانی انجام شد.
وی اضافه کرد: ختم مجازی نیز بعنوان پدیده جدید باید اطلاع رسانی شود و ما اصلا قصد جایگزینی آنرا با مراسم ترحیم عمومی و حضوری نداریم اما این امکانی برای برگزاری ختم متوفیان کسانی است که شرایط برگزاری ختم حضوری ندارند است و استقبال از آن هر روز به ویژه در وضعیت کرونا بیشتر می شود.
پای صحبت یک برگزارکننده
عباس تقی زاده مدیرکل روابط عمومی استانداری کرمان که بتازگی در سوگ فوت مادر نشسته است یکی از افرادی است که بجای برگزاری مراسم ختم و ترحیم حضوری عمومی ترجیح داد از بستر مجازی برای برگزاری ختم استفاده نماید و از تجربه موفقش دراین زمینه می گوید.
وی گفت: با عنایت به این که کرونا شرایط خوبی در کرمان نداشت و در اوج پیک بود و سلامت مردم در اولویت مان قرار داشت کوشیدیم احساساتی عمل نکنیم و طی یک تصمیم منطقی با خانواده آیین ترحیم مادر را بصورت مجازی برگزار کردیم.
تقی زاده اشاره کرد: هر چند فضای مجازی، همه خاصیت های فضای حقیقی را ندارد اما تحت شرایطی می تواند جایگزین تعدادی از مراسم باشد، به طور مثال در شرایطی که امکان ایاب و ذهاب برای آشنایان و بستگان متوفی وجود نداشته باشد، فضای مجازی جایگزین بسیار مناسبی برای حضور افراد در ختم مجازی است.
افراد بیشتری در مراسم مجازی شرکت کردند
وی با اشاره به تجربه موفق از برگزاری ختم مجازی اشاره کرد: زمانی که تصمیم به برگزاری مراسم ترحیم مادرمان در فضای مجازی گرفتیم تصور نمی کردیم تعداد افراد بیشتری حتی از استانهای دیگر در این مراسم شرکت نمایند که باتوجه به شرایط کرونائی اساسا امکان حضور افراد زیادی وجود نداشت.
تقی زاده اشاره کرد: بطور معمول افراد در برگزاری ختم مراسم حضوری را ترجیح می دهند، اما شیوع ویروس کرونا دورهمی ها و تجمع ها را محدود کرده است و اصرار بر برگزاری مراسم حضوری نتیجه ای جز در خطر قرار دادن جان افراد نداشت.
سیل تشکرها از برگزاری مجازی
وی با اشاره به این که برخی افراد جهت شرکت در مراسم در معذوریت و سختی قرار می گیرند بیان کرد: در ایام بعد از ختم مجازی خیلی از دوستان و آشنایان با تماس تلفنی و ارسال پیامک از این که راه ساده تری برای حضور آنها در مراسم ختم فراهم شده بود، تشکر کردند.
تقی زاده افزود: ضمن این که با برگزاری مراسم ختم مجازی از تجمع در وضعیت گستردگی کرونا جلوگیری کردیم، هزینه مراسم ختم نیز صرف امور خیریه شد.
مدیرکل روابط عمومی استانداری کرمان با اشاره به اینکه برگزاری مراسمی نظیر ختم مجازی احتیاج به فرهنگ سازی در جامعه دارد اشاره کرد: روحانیون، مراجع تقلید و دستگاه های فرهنگی برای این عمل پسندیده پیشگام شوند تا هم امور معنوی اجرا شود و هم شرایط سهلی برای افراد ایجاد نماییم.
مزایای ختم مجازی بسیار بیشتر است
وقتی پای صحبت یک کارشنانس فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی استان کرمان نیز می نشینیم می گوید که مزایای ختم مجازی از معایبش بیشتر است.
حجت الاسلام محمد حسین افضلی اظهار داشت: بطور کلی استفاده از ابزار و امکانات روز در مسائل دینی و مناسک مذهبی و امور معنوی بین افراد و تفکرات محل بحث است و برخی نظرشان این است که استفاده از ابزار جدید در مسائل معنوی ممنوع باشد، برای اینکه معتقدند فناوری های نوین ابزار شیطانی هستند و سازندگان آنها ضربه زدن به دین را دنیال می کنند.
وی اضافه کرد: بطور مثال این افراد اظهار می دارند استفاده از فناوری جدید برای مجالس ترحیم موجب هتک حرمت میت می شود و بطور کلی به نظر من، نگاه مخالفان به آن ساده انگارانه و عامیانه است.
افضلی افزود: در مقابل برخی نیز بطور مطلق موافق استفاده از فناوری های نوین در مراسمی مثل ختم اموات هستند و بر این باورند که محیط مجازی می تواند جایگزین آیین های مذهبی شود و ابزار رسانه وسیله مناسبی برای پوشش مناسک دینی هستند که این نگاه معایب و عوارض زیادی دارد.
این کارشناس فرهنگی تصریح می کند اما نظر سوم در این میان استفاده توامان از تکنولوژی های روز همراه با شرکت در مراسم حضوری بصورت ترکیبی و تلفیقی است، که به نظر می آید این دیدگاه مناسب تر باشد.
وی با اشاره به اینکه برگزاری مراسم ختم و ترحیم در بستر مجازی مزایا و معایبی دارد که باید به آن دقت کنیم تاکید می کند: در وضعیت اضطرار و ویژه مثل امروز که در همه گیری کرونا قرار داریم، برگزار مراسم ترحیم غیرحضوری و مجازی به علت پیش گیری از انتقال بیماری و رعایت دستورالعمل های بهداشتی بسیار موثر و خوب است.
حسینی اظهارداشت: سهولت شرکت در مراسم ترحیم برای افرادی که در فاصله های دور و شهرهای دیگر ساکن هستند و محدودیت های مختلفی برای سفر دارند از مزایای مفید مجالس مجازی ترحیم محسوب می شود؛ بطور معمول برگزاری مراسم مجازی ختم دارای محدودیت های مکانی هستند اما با عنایت به این که فضای مجازی مخاطبان گسترده ای دارد، دایره وسیع تری از افراد در آن می توانند شرکت نمایند.
این کارشناس فرهنگی و مذهبی اشاره کرد: خانواده های داغدیده بعد از مرگ عزایزانشان علاوه بر جراحت های روحی هزینه های مادی که متاسفانه این روزها سنگین هم هستند را متحمل می شوند که برگزاری مراسم غیرحضوری موجب کاهش هزینه ها می شود و همین طور اطلاع رسانی وسیع تر نیز از دیگر مزایای ختم مجازی است.
وی با اشاره به این که اکتفا کردن به ختم مجازی نیز اشتباه است افزود: حضور فیزیکی افراد تسلی بخش بازماندگان و نزدیکان فرد فوت شده است و کاهش بار غم بوسیله فضای مجازی شاید آنچنان که باید تاثیری نداشته باشد و انتقال انرژی مثبت برای آرامش و تسکین غم بازماندگان نیاز به حضور برخی افراد و نزدیکان دارد.
حسینی اظهار داشت: اما در بحث استفاده از فضای مجازی برای بزرگداشت و ترحیم فوت شدگان نباید هیچ هتک حرمت نسبت به میت و خانواده اش شود و گاهی کلام نامناسب و تمسخری می تواند ضربه روحی به بازماندگان متوفی بزند که حتما باید رعایت شود.
وی اشاره کرد: به نظر می آید در مجموع در بحث ترحیم مجازی استفاده از فضای مجازی در زمینه های جدید با فناوری روز مزایای بیشتری نسبت به معایب دارد، مشروط بر این که مراسم مذهبی و آیینی اینچنینی از قوائد و چارچوب های مذهبی و عرفی خود خارج نشود.
شیوه مناسک و فهم ما از دین
اما از آنجائیکه یکی از علت های مهم اقدام بعضی خانواده ها بر برگزاری حضوری مراسم و اصرار زیادشان در خصوص ضرورت حضور افراد در این آیین ها آن هم در دوره کرونا به نوع نگرش آنان بر می گردد، این پدیده را از منظر جامعه شناختی نیز تحلیل کردیم.
برای غالب این دسته از خانواده ها، تعداد زیاد حاضران خود یک امتیاز خانوادگی به حساب می آید که بعدها هم به آن استناد خواهند کرد؛ حال آنکه ضمن بررسی دلیلهای این نگرش، این مساله از زاویه مجازی نیز قابل تحلیل است برای اینکه تعداد حضور افراد در مراسم مجازی خود می تواند به جایگزینی برای حضور افراد تبدیل گردد.
نوع نگاه به کیفیت برگزاری مناسک دینی یا غیردینی و ارتباط آن با مفاهیم جامعه شناختی و رفتارشناسی انسان ها همچون مسائل مهمی است که باید از زوایای مختلف مورد توجه قرار گیرد.
برای این مهم با یکی از جامعه شناسان که در زمینه جامعه شناسی تفسیری سال ها کار کرده و حتی او را بعنوان پدر جامعه شناسی تفسیری ایران می شناسند به گفت و گو نشسته ایم.
ارتباط فناوری و فرهنگ سازی
دکتر حسین ابوالحسن تنهایی در ابتدای مصاحبه در پاسخ به این پرسش خبرنگار ایرنا که برای آن دسته از خانواده ها که دنبال جمع کردن آدم ها اطرافشان در هنگام ترحیم می گردند تا بگویند خانواده مهمی بوده اند که اینهمه آدم جمع شده اند، آیا نمی توان تعداد افراد در سایت هنگام مراسم مجازی را جایگزین این پدیده کرد، می گوید: بله می شود و نیاز به کار فرهنگی، اطلاع رسانی و البته تامین تجهیزات و دسترس پذیر کردن فناوری ها کرد.
وی توضیح داد: نمایش تعداد شرکت کنندگان در مراسم مجازی ختم خود می تواند جایگزین تعداد حضور افراد در مراسم حضوری شود و همان حس را تداعی کند؛ کما این که در مراسم مجازی دانشگاه ها و سایر سخنرانی ها هم این اتفاق افتاده است.
به گفته تنهایی، نداشتن ابزارهای ارتباطی به قدر کفایت برای نسلی از جامعه به ویژه پدربزرگ ها و مادربزرگ ها که گوشی هوشمند ندارند همچون مولفه های مهمست که برای آنان باید فکر دیگری کرد، مثل نمایش برنامه ضبط شده و بازپخش یا پخش آنلاین با ظرفیت های ارتباطی مناسب دیگر برای این دسته از افراد جامعه.
وی با اشاره به اینکه کمک گرفتن از ابزارها و تجهیزات برای ترویج و جا انداختن این نوع مراسم مهمست اشاره کرد: در تولید محتوای رسانه ها باید درباره محاسن چنین برنامه هایی کار هدفمند و علمی شود.
به فهم انسان ارتباط دارد نه سواد و مدرک
این جامعه شناس در ادامه با انتقاد از این که مشاهده کرده حتی بعضی تحصیلکردگان در این مناسبت ها و در این شرایط کرونا اصرار به برگزاری مراسم حضوری داشته اند اظهار داشت: متاسفانه بعضی افراد که سنتی تعریف نمی شوند و از قشر تحصیلکرده و جدید هم هستند اصرار بر حضور فیزیکی و برگزاری مراسم و حضور یافتن دیگران دارند؛ نه فقط مراسم ختم و عزاداری بلکه مراسم شادی و عروسی نیز همین طور است؛ این افراد توقع دارند حتی افراد بیمار هم به مراسمشان بیایند که این واقعا مصیبت بار است.
وی با اشاره به اینکه این نوع رفتار به سواد، دانش یا مدرک تحصیلی ارتباط زیادی ندارد بلکه به فهم و توجه مرتبط می باشد اشاره کرد: درک آدم ها را باید در رسانه ها نقد کرد؛ مشاهده می شود بعضی روشنفکران، حتی برخی مسئولان و تحصیلکردگان به این مقوله ها توجه نمی کنند اما بعضی سالمندان و طبقه طیف سنتی به این مسائل توجه می کنند؛ به تصویر کشیدن این درک و نمایش مصداق های موفق دراین زمینه می تواند انگیزه تشویقی برای مخاطبان بوجود آورد.
چرایی اصرار برخی خانواده ها
این جامعه شناس تفسیری و استاد دانشگاه در ادامه در پاسخ به این که چرا برخی اصرار دارند نشان دهند دیگران در حجم و انبوه زیاد به مراسمشان آمده اند و خانواده ای دارای ریشه و با اصالت هستند، اظهار داشت: بواقع در شرایطی که کرونا غوغا می کند و حضور مردم جان آنان را به خطر می اندازد، چنین اصرار و درخواستی غیرمعقول و غیرمنطقی است و ریشه های این پدیده و این نوع نگاه به کمبودهای خانوادگی، چشم و هم چشمی و رقابت های خانوادگی بر می گردد.
وی در عین حال اضافه کرد: البته قسمتی از مشکل هم به عملکرد بعضی مسئولان بر می گردد که سبب ترویج این انگاره ها می شوند؛ بطورمثال وقتی در سطح کلان در کشور در مورد برخی آیین ها که می تواند بصورت مجازی هم اجرا شود و ضرورت برگزاری حضوری آن چندان نیست اما تلاش می کنند برگزاری حضوری مراسم را به صورتی به شکل واهی، به اعتبار کشور گره بزنند، این می تواند موثر باشد.
نگاه دین چیست؟
تنهایی اضافه کرد: اما ما در آموزه های دینی و قرآنی داریم که اگر انجام کاری سبب بروز ضربه و زیانی به شما شود، انجام آن کار حرام است؛ بطور مثال اگر روزه گرفتن سبب لطمه رساندن و آزار بدن شما شود، حرام است.
وی اشاره کرد: متن دین این است و حتی در بعضی روایات نقل شده که در شرایطی خاص که جان انسان در خطر باشد و مهلتی برای اقامه نماز نیست، با اشاره سر هم فرد می تواند نمازش را بخواند؛ مهم نیت و فهم موضوع است.
حرکت از مناسک به مفاهیم
این جامعه شناس که تاکید دارد در رسانه باید نشان داد که به لحاظ مفهومی در دین این رویکرد مورد توجه قرار گرفته است پیشنهاد کرد: باید در تبلیغات و اطلاع رسانی دراین زمینه راهی پیدا کرد که از مناسک به طرف مفاهیم حرکت نماییم.
وی توضیح داد: در توجیه ضرورت نداشتن زدن ماسک برای عزاداری ها یا ضرورت برگزاری مراسم حضوری با حضور تعداد زیاد عزاداران آن هم در کرونا، گاه می بینیم بعضی افراد حتی برخی کارشناسان مذهبی استدلال های نامعقولی می آورند و می گویند، عده ای به جنگ می روند شهید می شوند، پس نروند و شهید نشوند؟.
تنهایی اضافه کرد: این درحالی است که این آقایان دقت نمی کنند که این افرادی که به جنگ می روند نیت رفتن به جنگ مقابل کفار و شهادت می کنند که برای آن کار بروند و حتی می دانند شاید شهید شوند و نیتش می کنند اما کسی که به مجلس عزاداری می آید یا مراسم ختم آیا به قصد شهادت یا ابتلای خودش می رود؟ خیر، او برای عزاداری نیت می کند و می رود، این شهادت محسوب نمی گردد.
فلسفه مجلس ترحیم چیست؟
وی در ادامه با طرح پرسشی اظهار داشت: منظور از مراسم روضه خوانی و عزاداری ختم چیست؟ غیر از این که همدردی و نوعی مشارکت کردن در عواطف و احساسات مردم است؟ اما شما بارها دیده اید که در خیلی از این مراسم جمعی چه عزاداری چه شادی، به شکلی شاهد درگیری و اختلافات و دعوای خانوادگی نیز بوده ایم که اگر مراسم به سمت مجازی شدن گرایش پیدا کند، این نوع لطمه هایش نیز کم می شود.
هم کنشی مردم و هم کنشی ما و تصویر
این استاد دانشگاه اظهار داشت: در جامعه شناسی، دو پدیده هم کنشی بین مردم و هم کنشی بین خودمان و تصویر داریم؛ در هم کنشی بین مردم گاهی حتی اتفاقات نامناسبی مثل همان دعواهای خانوادگی رخ می دهد اما هم کنشی بین ما و تصویر، کینه ها را بر نمی تابد.
وی توضیح داد: این که برخی اصرار دارند در مراسم، اطرافشان را شلوغ کنند تا چیزی را به زعم خودشان نشان دهند، بیشتر به دلیل کمبودهای شخصیتی درون خودشان است.
کسانی که دین را نفهمیده اند
تنهایی با اشاره به چنین رویکردهایی برای مراسم مذهبی اضافه کرد: برخی از افراد که با تابلو دین چنین رفتارهایی که به دیگران لطمه می زند را ترویج می دهند، دین را نفهمیده اند. مفهوم تعظیم شعائر عاطفی برای پدران و مادران را نفهمیده اند؛ در صورتیکه فکر کردن در دین بسیار تاکید شده است؛ تعظیم، تنها علم و کتل بزرگ حمل کردن به هر قیمتی همچون مبتلا کردن یا مرگ دیگران نیست.
دین شناسنامه ای؟
به گفته وی، مشکلی که داریم تعدادی از افراد در همه جوامع و ادیان، دینشان شناسنامه ای است؛ یعنی چون در آن خانواده دینی متولد شده اند، تابع آن دین هستند وگرنه شما چند سوال تخصصی از همان دین بپرسید اطلاع ندارند یا مناسک را با فهم مناسب ادا نمی کنند. این مشکل در دیگر ادیان مسیحی و یهودی و.... نیز وجود دارد؛ درحالی که اگر از مناسک صرف به سمت مفاهیم حرکت نماییم و همه حرکات و رفتارهای ما باتوجه به فهم مساله و تفکر باشد، خیلی از مشکلات حل می شود.
آداب خوب است اما مبتنی بر فهم
این جامعه شناس اظهار داشت: عبادت و زیارت نباید کلیشه ای شود اما متاسفانه تصویر بخش قابل توجهی از توده همیشه مناسک گرایی و آداب گرایی است بدون این که بدانند چرا؛ آداب خوب است و لازم اما اگر مبتنی بر فهم باشد.
وی افزود: آداب لازم است به جهت اینکه نظم اجتماعی می دهد، اگر آداب نداشته باشید نمی توانید نماز جماعت به جا آورید اما اگر فلسفه نمازجماعت را بدانید، ارزش آن نماز بهتر، کامل تر و بسیار موثر تر است؛ اگر فهم نباشد آداب هم به درد نمی خورد.
گفتن این مسائل توهین به مردم نیست
این جامعه شناس در پاسخ به این پرسش که چگونه می توان این مفاهیم را به مردم منتقل کرد که اثربخش باشد و آنان نیز تصور نکنند به آنان، باورهایشان یا حتی به دین اهانت شده، اشاره کرد: اگر این مسائل را به مردم گوشزد نماییم، به آنان و اعتقاداتشان توهین نکرده ایم؛ دین کاملا با عقل سازگار است؛ البته خیلی مهمست که این حرف و سفارش را چه کسی می گوید؛ باید از ظرفیت ائمه و پیامبران کمک گرفت، زندگی ائمه و پیامبران را در تولیدمحتوا و رسانه الگو کنید و نشان دهید که چطور رفتار می کردند.
وی اضافه کرد: اگر ائمه یا بزرگان دینی فقط مناسک گرا، آن هم بدون توجه به فهم مسائل بودند، زینب در کربلا آن کار را نمی کرد؛ کاری که زینب در کربلا کرد، آیا فقط مناسک گرایی و بدون فهم بود؟
عزاداری حسین لازم است اما چطور؟
این جامعه شناس در ادامه در پاسخ به پرسشی درباره ضرورت ادای برخی آداب مثل چرایی انجام برخی آیین ها همچون عزاداری امام حسین(عه) اظهار داشت: من به شدت موافق عزاداری امام حسین هستم؛ چون فلسفه آن یادآوری، تذکرات و تنبهات است. اما نه این که فقط محکم به سینه بزنی که دیگران صدایت را بشنوند یا آنقدر فریاد بزنی که گلویت بگیرد و خفه شوی یا به خودت و دیگران لطمه بزنی. چقدر بارها علمای ما قمه زنی را منع کرده اند، چرا؟
مناسک متکی به فهم، لازم است
وی در ادامه با اشاره به اینکه مناسک متکی به فهم لازم است اظهار داشت: در روایات داریم که یک ساعت تفکر از نماز خواندن به اندازه ثقلین مهمتر است. اگر با فکر نماز نخوانیم چقدر ارزش دارد؟
چرا به به مراسم ختم می رویم؟
این کارشناس اضافه کرد: هنگام رفتن به مراسم فاتحه خوانی، اگر بفهمیم که بطورمثال می رویم فاتحه پدربزرگ یکی از فامیل، به جهت اینکه به او احترام بگذاریم و با خانواده او همدردی کنیم؛ این نشان دادن توجه و عاطفه است که موجب می شود زندگی گرم تر شود که اساس دین هم همین است. اما اگر برویم، درصورتی که می دانیم یا مریض می شویم یا دیگری را مریض می نماییم، درواقع بجای این که برویم تا به طرف احترام بگذاریم، رفته ایم که طرف را مریض نماییم یا بکشیم.
حرفی که مبانی عقلی نداشته باشد، دینی نیست
وی اشاره کرد: مقام معظم رهبری می گویند در بعضی موضوعات، نظر تخصصی ندارند و نظر نمی دهند؛ بطورمثال می گویند در فلان موضوع نظر تخصصی ندارم. در این شرایط می بینیم برخی بعنوان کارشناس می گویند اگر کسی برود در روضه امام حسین(ع)، کرونا نمی گیرد؛ این حرف مبانی عقلی ندارد، حرفی که مبانی عقلی نداشته باشد، دینی هم نیست.
تنهایی اظهار داشت: ما جامعه شناسان می گوییم که جامعه بر طبق فهم متقابل است؛ اگر درست صورت گیرد جامعه سالم می باشد اما اگر کسانی که بطورمثال به مراسم ختم می آیند فهمشان این باشد که بخواهند بگویند ما امتیاز دادیم یا خیلی مهم هستیم که اینها آمده اند، این موجب می شود نوع روابطشان هم به هم بخورد؛ حتی غیر از مساله کرونا.
به گفته وی، گاهی آن رقابت ها و چشم و هم چشمی ها و تضادها در این آیین ها پیش می آید که خودش می تواند عامل بروز برخی مشکلات مانند همان دعواهای خانوادگی باشد. همانطور که تاکید شد باید به دنبال حرکت از مناسک به مفهوم و رشد فهم و مفهوم باشیم.
از ظرفیت زندگی ائمه و پیامبر کمک بگیریم
این جامعه شناس در ادامه درباره رویکرد های تولید محتوا دراین زمینه اظهار داشت: اگر بشود بجای برخی شخصیت های سیاسی، از زندگی ائمه و پیامبران تولید محتوا کرد خیلی اثرگذار می باشد چون برخی شخصیت ها جنبه سیاسی دارند و بعضی مردم ضدسیاست روز هستند و تمرکز بر آنها نتیجه بخش نخواهد بود؛ ضمن این که آن رسانه ممکنست متهم شود که دکان بازار سیاست روز شده است.
مد ختم مجازی خوب است، اما
وی در پاسخ به آخرین سوال خبرنگار ایرنا در خصوص این که در مجموع اگر مراسم مجازی را بتوان به صورتی مد در جامعه تبدیل کرد که همراهی دیگران را داشته باشد، پس خوب است، اظهار داشت: این که مراسم ختم در جامعه مد شود، خوب است اما آن هم اگر با فهم باشد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب