رمضان و آیین های نمایشی اش(۲۰)؛
آش بدرقه و عید تلخك از بدرقه ماه رمضان تا سلام به فطر
لباس دونی: ایرانی ها روزه دار در کنار برگزاری آیین های مختص ایام ماه مبارک رمضان، در وداع با این ماه انسان ساز و سلام بر عید سعید فطر آیین های گوناگونی دارند؛ همچون مهم ترین و جذاب ترین آنها میتوان به دو آیین «آش بدرقه» و «عید تلخک» اشاره نمود.
تاریخ، پیشینه و به بیان ساده تر اگر نگوییم عامیانه تر، سن و سال آیین و کنش های آیین مند با کتاب قطور تاریخ تمدن بشر یکسان و هم تراز است. در حقیقت در طول شکل گیری و تکوینِ فرهنگ و تمدن بشر از اولین گام های پیمایش مسیر توسعه و پیشرفت، خرده فرهنگ ها و در ادامه کنش های فرهنگی و رفتارهای آیینی، بخشی جدایی ناپذیر از نحوه زیست و زندگی انسان در تواتر تاریخ بوده است.
با شکل گیری مفهوم پژوهش و نگاه علمی به شکل گیری و تکوین مفهوم فرهنگ و تمدن که یکی از اصلی ترین انگاره های آن بر مفهوم دین استوار است، ثابت شده شکل گیری رفتارهای آیینی و کنش مند دینی ریشه ای عمیق در اولین گام های بشر در حوزه شکل دهی فرهنگ و تمدن در چارچوب خرده فرهنگ های آیینی داشته است.
به همین سبب با ظهور ادیان و دریافت آموزه های خداوند در چارچوب وحی و سخنان رسولان هدایت بخشش برای تبیین مسیر سعادت و رستگاری انسان ها، در اکثر مناسک دینی، شاهد رفتار آیین مند از جانب مردمان دین باور در طول تاریخ بشر بوده ایم.
ایران بعنوان یکی از کشورهای شکل دهنده تمدن جهانی دارای یکی از غنی ترین رفتارهای آیین مند در تمام مناسبت های ملی و مذهبی است. حتی قبل از شکل گیری مفاهیم ملی و مذهبی، با مداقه در رفتارها و کنش های منطبق با نحوه زیست نیاکان و پیشینیان مان در این سرزمین پهناور و گسترده بخصوص در رابطه با مفهوم طبیعت و ستایش پروردگار شاهد کنش های آیینی و شکل گیری خرده فرهنگ های آیین مند بودیم.
به گونه ای که در گران سنگ ترین کتاب های تاریخ تمدن جهان هم میتوان ریشه رفتارهای آیینی بیشتر از پنج هزار ساله (تا ۶ هزار سال) را در رفتار ایرانیان آیین مند به خوبی رصد کرد.
تطبیق آیین ها و رفتارهای آیین مند ایرانیان همزمان با پذیرش اسلام
هم زمان با ورود اسلام و پذیرش این دین هدایتگر و مبین توسط ایرانیان، بسیاری رفتارهای آیینی با رویکرد مذهبی راه خویش را به سمت باورها و بنیان های آداب، رسوم و شعائر دین مبین اسلام در زیست ایرانیان باز کرد. به شکلی که غنی ترین تجلی آن رفتارهای آیینی را میتوان در دو ماه محرم و رمضان بعنوان ماه های بسیار مهم برای مسلمانان و شیعیان به خوبی مشاهده کرد.
رمضان ۱۴۰۰ خورشیدی مطابق با ۱۴۴۲ قمری دومین سالی است که ایرانیان مانند بقیه مسلمانان جهان روزه خویش را در سایه ویروس کرونا به افطار می رسانند. این بحران، بخش مهمی از رفتارهای آیینی مردمان مسلمان ایران زمین در این ماه را دست خوش تغییر نمود.
شاید مهم ترین آنها آیین های در رابطه با پهن کردن سفره های نذری و سفره های افطاری برای اقوام، خانواده، دوستان و نیازمندان است. همینطور مفهوم صله رحم هم در سایه قرنطینه خانگی فصلی دیگر از آیین های ایرانیان باورمند به سیر و سلوک عارفانه ماه صیام را دست خوش تغییر قرار داد.
اما تعدد و تکثر و آیین های در رابطه با ماه رمضان آن چنان زیاد است که با فروکاست برخی از آنها شاهد پررنگ شدن برخی دیگر هستیم. برخی دیگر که در سلسله گزارش هایی در روزهای ماه مبارک رمضان به بازتاب آنها می پردازیم به آن دست از رفتارهای آیینی اختصاص دارد که این روزها در سایه خانه نشینی و قرنطینه خانگی می تواند رهیافتی برای بهره بردن از فرصت و زمانی باشد که مؤمنان روزه دار این دفعه فصلی از لحظات و دقایق حاضر در منزل خود و پای سفره های سحری و افطار را با همان کنش های آیین مندی گره بزنند که قبل از این پدران و مادران و نیاکانمان بر آن نمط استوار بودند.
در این سلسله گزارش ها در کنار رصد آیین ها به بازتاب آن دسته از آیین های نمایشی ماه رمضان خواهیم پرداخت که امکان انجام آن، امروز هم توسط خانواده ها در محیط خانوادگی شان مقدور باشد.
از سلام به فطر تا وداع با درگذشتگان در «عید تلخک»
عید تلخک آیینی از مجموع آیین های بدرقه ماه رمضان و مختص روز عید فطر است که در بسیاری نقاط کشور اجرا می شود. در این آیین، بزرگان فامیل، ریش سفیدان و معتمدان هر منطقه و محله به دیدار خانواده هایی که طی ماه رمضان یا از ماه رمضان گذشته تا ماه رمضان جاری یکی از عزیزانشان را از دست داده اند، می روند.
این افراد سحرگاهان بعداز گفتن اذان بامداد و اقامه نماز عید فطر نزد خانواده های داغدار می روند و پس از دید و بازدید با آنها به شکل گروهی به زیارت اهل قبور می روند و بر آرامگاه درگذشتگان خود سفره ای از خوراکی ها و شیرینی های عید فطر می چینند. خوراکی ها ونوشیدنی ها را بعنوان خیرات یا نذری به دیگر افرادی که در آرامستان و گورستان شهر و یا روستا جمع شدند تعارف می کنند و لحظات عید فرخنده فطر را در کنار عزیزان تازه از دست رفته می گذرانند.
آش بدرقه، آیینی در پاسداشت یک ماه تمرین بندگی و تذهیب نفس
آیین دیگری که بعنوان یکی از آیین های بدرقه ماه رمضان به شکل آیینی جمعی برگزار می گردد آش بدرقه است. در اجرای این آیین و طی دو روز پایانی ماه رمضان بنا به اعتقاد برگزارکنندگان و اجراگران این آیین، هفت زن با نام «فاطمه» پخت آش را انجام می دهند و در شب آخر ماه رمضان، آش را بعنوان تبرک پشت سرگذاشتن یک ماه تمرین بندگی و تذهیب نفس میان مردم توزیع می کنند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب