عضو هیات علمی دانشگاه تهران انتقاد كرد
مغفول ماندن طراحی صنعتی در ایران در مقایسه با دیگر كشورها
به گزارش لباس دونی عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این كه توجه به نكات ریز طراحی صنعتی در دنیا پتنت (ثبت طرح) می شود، حال آن كه این موارد در ایران بی اهمیت تلقی می شود، اظهار داشت: بعنوان مثال چند سال پیش طراح جوان ایرانی طرح جدیدی برای آدامس های معمولی عرضه كرد و در آن بسته بندی را از حالت كاغذی به صورت كارتی و بلیستر (مشابه بسته بندی قرص) تغییر داد و توانست جایزه طراحی در مسابقه بین المللی را از آن خود كند.
دكتر نسرین مقدم در گفتگو با ایسنا، با انتقاد از این قبیل بی توجهی ها در ثبت طرح و اختراع در سازمان های كشور، اظهار نمود: برای فهمیدن و رسیدن به طراحی صنعتی باید از تعریف واژه طراحی آغاز نماییم. حدود ۱۰ سال پیش درباره تعاریف در رابطه با این واژه پژوهش هایی انجام شد. واژه «طرح» در فرهنگ لغات وجود داشت، اما واژه «طراحی» نبود. در چند سال گذشته پیرو انجام كارهای پژوهشی، واژه طراحی هم وارد دانشنامه زبان فارسی شد و توضیحات نسبتاً خوبی برای آشنایی اولیه در این زمینه نوشته شد.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این كه سال ها پیش (حدود سال ۱۳۶۳) یكی از اساتید دانشگاه تهران پرسشنامه ای درمورد مفهوم «طراحی صنعتی» برای متخصصین و مدیران كارخانجات ارسال كرد و پاسخ ها تحلیل و ارزیابی شدند، اظهار داشت: متأسفانه در آن پژوهش نتایج خوبی حاصل نشد و معلوم شد كه واژه طراحی و طراحی صنعتی و كاربردهای آن برای متخصصین در كارخانجات به درستی شناخته شده نیست.
دكتر مقدم با بیان این كه الان تلقی مدیران صنعتی و مهندسین از واژه طراحی صنعتی متفاوت است، اظهار داشت: در دانشگاه تهران برای اولین بار نمایشگاه طراحی صنعتی در سال ۶۷ با هدف تبلیغ توانمندی های رشته طراحی صنعتی انجام شد و از آن سال به بعد به دستور مدیر گروه وقت نمایشگاه های گوناگونی انجام شد تا به تدریج به اهداف خود برسد. الان شماری از مدیران صنعتی و مهندسین تا حدودی با این واژه و كاربردهای آن آشنا هستند.
وی با بیان این كه طراحی برگردان واژه دیزاین است، اضافه كرد: ریشه لغوی آن در لاتین كلمه دیزاینره به مفهوم توصیف و ترسیم كردن و در زبان انگلیسی (در ۲۰۰ سال پیش) یعنی نقشه چیزی كه مقرر است ساخته شود. به مرور زمان معنای طراحی (دیزاین) تغییر نمود.
ایشان سپس اشاره كرد: برای فهم بهتر این معنا ناگزیر باید به تاریخ ساخت اشیا و مصنوعات و همین طور تاریخ دیزاین نگاهی داشته باشیم.
انسان های اولیه طراحان اولیه محصولات و ابزار
عضو هیات علمی دانشگاه تهران افزود: انسان های اولیه برای بقا و برطرف نمودن نیازهای اساسی خود ناچار بودند از ساده ترین اشیا نظیر چوب و سنگ استفاده كنند و برای خودشان وسایلی تهیه كنند. مثلاً سنگ را تراشیدند تا كاركرد چاقو را داشته باشد تا بتوانند پوست حیوانات را برش دهند، سپس به مرور با تركیب سنگ و چوب پتك و چكش درست كردند و این روش برای ساخت خیلی از ابزارهای دستی استفاده می شد.
دكتر مقدم با بیان این كه انسان های اولیه از طریق آزمون و خطا تجربه كسب كرده و دانش اندوزی می كردند، افزود: این یافتن، تغییر دادن، تركیب و تجربه كردن و در مرحله بعد تجربه آگاهانه نوعی پژوهش است كه به مرور زمان حالت های پیچیده تری یافته و به شكلی فناوری و تكنولوژی را تشكیل می دهد كه اصل آن برپایه دانش است.
وی با بیان این كه تكنولوژی از جنس دانش است، اظهار داشت: ماشین آلات و صنعت برای رسیدن به اهداف تكنولوژی یعنی رفع نیازهای بشر پدید آمده اند.
طراحی نوعی تفكر خاص با نمود بارز در تولید محصولات است
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این كه انسان معمولاً بر مبنای نیاز، دانش كسب می كند و در می یابد چطور با استفاده از تحقیق، نیازها را برطرف كند، در ادامه اشاره كرد: در تعریف واژه طراحی می توان گفت طراحی به شكلی هم كشیدن و ترسیم طرح است و هم فكر كردن درباره چیزی كه طرح آن كشیده می شود.
دكتر مقدم اشاره كرد: وقتی برای اولین بار «طراحی صنعتی» وارد آموزش عالی و سیستم دانشگاهی ایران می شود، به صورت زیرمجموعه یا گرایشی از رشته هنرهای تجسمی قرار می گیرد و به مرور طراحی هم مفهوم تنها ترسیم یا نقاشی تلقی می شود كه این اشتباه است. خط كشیدن و بیان افكار انسان با استفاده از مدیوم طراحی (ترسیم) از راحت ترین روش های بیان ایده است.
وی افزود: مدیوم طراحی به توصیف و بیان ایده جدید با استفاده از كلمات (كه نوعی ارتباط كلامی است) كمك می نماید. نوع دیگری از بیان ایده از راه استفاده از نمونه، ماكت سازی و با استفاده از ارتباط دست و مواد امكان پذیر است. در طراحی با كامپیوتر هم كه ابزاری دقیق و پیشرفته است، با استفاده از انواع نرم افزارها طراح می تواند به صورت تمیزتر، سریع تر و مشخص تر ایده خویش را عرضه كند.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این كه در ایران طراحی صنعتی هم زمان با رشته هنرهای تجسمی مطرح گردیده است، اظهار داشت: اما طراحی به معنای تنها ترسیم و نقشه كشیدن نیست كه در رشته های هنری استفاده می شود. در نقوش فرش هندسه پنهانی وجود دارد كه برای ترسیم آن ایده و فكر و بعد بیان با طراحی نیاز است و در گذشته به آن «سامان بندی» گفته می شد.
دكتر مقدم با بیان این كه طراحی همراه خود تفكر دارد و یكی از جنبه های تفكر طراحی در این است كه محصول از نظر رنگ، فرم و ماده در ارتباط با محیط، كاربران، امكانات، اقتصاد و سایر عوامل مرتبط چگونه باشد؟ در ادامه اشاره كرد: طراحی یك روش و فرآیندی برای حل مسائل فناوری و برطرف نمودن نیازهای خاص است كه در جامعه غیرآكادمیك ایرانی كمتر شناخته شده است.
وی با بیان این كه اگر معلم ریاضی عنوان می كند برای دانش آموزان سوال جدید «طراحی» كرده ام، منظور ترسیم و نقاشی كردن نیست و هدف یك روند فكری است، اظهار داشت: به صورت خلاصه باید گفت طراحی در اصل دو مفهوم دارد؛ یكی ترسیم یا بیان بصری كردن و دیگری فرایند گام به گام برای حل مسأله و برطرف نمودن نیاز در شاخه های مختلف علم و فناوری است. از این لحاظ طراحی صنعتی مفهوم طراحی برای صنعت را بازنمایی می كند.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران اضافه كرد: به عبارت بهتر طراحی به شكلی بیان تفكری خاص است؛ همانطور كه حضرت حافظ صدهاسال قبل فرمود: «فلك را سخت بشكافیم و طرحی نو دراندازیم» منظورش شكستن قالب های فكری و conception یا اندیشیدن به راه ها و طرح های جدید و نوآوری بوده است.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این كه برای فهم بهتر مفهوم طراحی نمونه دیگری لازم است گفته شود، اضافه كرد: مثلاً برای ساخت موسیقی متن یك فیلم خاص از موزیسینی خواسته می شود تا برای آن فیلم موسیقی طراحی كند. آن موسیقی دان با عنایت به مسائل خاصی چون ژانر، فیلمنامه، كاراكترها و شخصیت افراد و خواسته های كارگردان موسیقی مناسب فیلم را می سازد، این هم نوعی طراحی است كه ارتباطی با ترسیم و نقاشی ندارد؛ در این طراحی به شكلی یك تفكر خاص با استفاده از فنون صدا و نغمه و ریتم و … توصیف یا عرضه شده است.
دكتر مقدم با بیان این كه از دهه چهل شمسی طراحی صنعتی به صورت یكی از گرایش های رشته هنرهای تجسمی به صورت آزمایشی وارد دوره های آكادمیك و دانشگاهی شد، اضافه كرد: در آن زمان مدرسین این گرایش اكثراً فارغ التحصیلان هنرهای تجسمی از دانشگاه های خارجی بودند. با مطالعه پایان نامه های دهه ۶۰ و مقایسه با پایان نامه های ۱۰ سال قبل از آن متوجه می شویم كه قدیمی ها بسیار ضعیف نگارش شده بودند و مشخص می شود كه «فرآیند طراحی صنعتی» به خوبی در آن زمان شناخته نشده بود. ضمناً باید توجه داشت كه در آن زمان فرایند طراحی صنعتی در غرب هم در حال رشد و تدوین بود و در كشورهای غربی متخصصینی بودند كه در این زمینه سخنرانی و بحث می كردند.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این كه تفكر برای طراحی از خصوصیت های ذاتی بشر است، اشاره كرد: آگاهی به طراحی صنعتی به دوران بعد از انقلاب صنعتی بر می گردد. قبل از آن صنعت به صورت دستی برای برطرف نمودن نیازهای بشر مورد استفاده قرار می گرفت. در تعریف صنعت می توان گفت عده ای از افراد در مكان خاصی با استفاده از مواد، ابزار و ماشین آلات محصولی را تولید می كنند و بدین ترتیب صنعت می تواند هم دستی و هم ماشینی باشد.
دكتر مقدم اضافه كرد: در صنایع دستی سازنده با تعداد تولید محدود می كوشد افكار، آداب و رسوم و عقاید خویش را با استفاده از فرم ها و نقوش خاص نشان دهد. بررسی تاریخ صنایع دستی نشان داده است كه معمولاً هرچه شیء از نظر فرهنگی و آئینی مهم تر باشد و یا هرچه كارفرما دستمزد بیشتری پرداخت می كرد، مواد مرغوب تر و زمان بیشتری برای آن صرف می شد تا ظاهری مقبول تر داشته باشد.
وی ادامه داد: اما از انقلاب صنعتی به بعد ماشین آلات وارد دنیای تولید شدند و بر روی ساخت اشیا تأثیر گذاشتند. انقلاب صنعتی تحولی نبود كه به یك باره رخ دهد. تاریخ طراحی صنعتی به بعد از اختراع ماشین بخار توسط جیمز وات در قرن ۱۸ میلادی برمی گردد و بدین ترتیب در كارخانجات و صنایع نیروی زیاد برای تولید، نیازمند یك موتور آغازكننده حركت شدند و نمونه های گوناگونی از كاربرد ماشین بخار در آن دوران می توان ذكر كرد كه مهم ترین آنها استفاده از آن در صنایع ریسندگی، بافندگی، شیشه گری و … تا حركت لوكوموتیوها بود.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به استفاده تدریجی از موتور بخار اظهار داشت: قبل از آن در كارخانجات با ماشین های ساده و با استفاده از انرژی ماهیچه ای كارگران كار می شد، اما بعد از كاربرد ماشین بخار بیشتر كارگاه ها از حالت تولید دستی به حالت تولید ماشینی در آمدند، مثلاً با استفاده از دستگاه پرس می توانستند با سرعت بیشتری محصولات خویش را فرم دهی و تولید كنند؛ در صورتیكه در حالت دستی با استفاده از چكش كاری باید یك ورق فلزی فرم دهی می شد.
دكتر مقدم با بیان این كه این قبیل مثال ها در تاریخ صنعت فراوان هستند، افزود: صنعت ماشینی سبب شد وسایلی در قرن ۱۹ با استفاده از ماشین آلات تولید شود كه اغلب آنها در مقایسه با صنایع دستی جذابیت ظاهری نداشتند و ضعف های بسیاری در آنها دیده می شد و توسط هنرمندان و پیشه وران و مهندسین مورد انتقاد شدید قرار گرفتند. حدود ۸۰ سال زمان برد كه صنعت ماشینی محصولاتی را با ظاهری نسبتاً زیبا یا قابل قبول تولید نماید و این به سبب استفاده از طراحان و قوانین دیزاین و تفكر طراحی بود.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این كه مورد بحث طراحان اواخر قرن ۱۹ این بود كه یك شی تولید شده با ماشین چگونه باید باشد؟، اضافه كرد: افراد فعال در صنعت از قبیل مهندسین، پیشه وران، معماران، هنرمندان و صاحب نظران انجمن های تخصصی در شهرها و كشورهای مختلف غربی در این زمینه جلساتی برگزار كردند تا راهكارهایی بیابند كه ظاهر یك محصول صنعتی مورد قبول واقع شود و جای خویش را در كنار بازار صنایع دستی باز كند.
دكتر مقدم با بیان این كه زمانی هدف از تولید صنعتی كمیت و ساخت به میزان فراوان و قیمت اندك بود، در ادامه اشاره كرد: باآنكه كاهش قیمت به افزایش استقبال مشتریان منجر می شد، اما كسانی با وضعیت مالی مناسب، هم چنان صنایع دستی را ترجیح می دادند.
وی ادامه داد: اما با گذشت زمان و با بروز بحران اقتصادی و مسائلی چون جنگ جهانی اول و دوم در قرن بیستم تولید گران قیمت مسأله ساز شد؛ چون مبحث اقتصاد اهمیت خویش را نمایان كرد و بدین ترتیب محصول صنعتی ارزان تر از صنایع دستی بازار خویش را پیدا كرد، اما هم چنان متخصصان، مهندسین و هنرمندان جلسات مختلفی برگزار و مقالات فراوانی را منتشر نمودند و به دنبال تدوین استاندارد، ارگونومی و فرم مناسب محصولات صنعتی بودند.
مدرسه «باوهاوس» آلمان مهم ترین گروه پژوهشی درباره فرم محصولات صنعتی
عضو هیات علمی دانشگاه تهران یكی از مهم ترین گروه های پژوهش درباره فرم محصول صنعتی را مدرسه باوهاوس در آلمان با سال تأسیس ۱۹۱۹ دانست و اظهار داشت: ۱۴ سال بعد این مدرسه در دوره هیتلر و دوران فاشیستی آلمان به سبب مخالفت با فعالیت های آن تعطیل شد. اما نتایج كار این مدرسه و فارغ التحصیلان آن در تاریخ طراحی اثرگذار بود چون روش جدیدی درباره آموزش چگونگی طراحی فرم ایجاد كردند. در این مدرسه درهر كارگاه یا كلاس درس یك استاد هنر و یك استادكار صنعتی در كنارهم آموزش می دادند.
دكتر مقدم اضافه كرد: هنرجویان اشیایی می ساختند كه فرم آنها خلاقانه بود. هدف این بود كه بدون تقلید از فرم اشیای تاریخی به ظاهر و زیبایی محصول صنعتی فكر شود. نتایج كار آنان كه حاصل هماهنگی فكر و چشم و دست بود، منجر به ساخت اشیایی شد كه اكثراً با احجام ساده هندسی شكل گرفته بودند و در مورد چگونگی ساختار و مونتاژ و اتصالات آن فكر و بحث می شد. البته در مدرسه باوهاوس شاخه های مختلف هنری وجود داشت كه آنها هم دارای نتایج خلاقانه ای بودند و دراینجا فرصت پرداختن به آنها نیست.
وی با بیان این كه به مرور در طول قرن بیستم برخی افراد كوشیدند كه ارتباط محصول با انسان را بیشتر نشان دهند، اظهار داشت: نتیجه كار چند ساله متخصصین به صورت عواملی مهم در طراحی صنعتی عنوان شد كه سهولت تولید، زیبایی، ایمنی، رعایت استانداردها در محصولات صنعتی از مهم ترین آن هاست. از شروع قرن بیستم خیلی از طرح های در رابطه با محصولات نوین بعد از ثبت اختراع در كشورهای غربی چون آمریكا ارزش سرمایه گذاری برای تولید محصول را داشتند. در آن زمان هنوز حرفه ای به اسم طراحی صنعتی مطرح نبود، بلكه سرمایه داران و رؤسای كارخانجات در آن دوران با مهندسین، پیشه وران و هنرمندان ارتباط می گرفتند و سفارش كار طراحی برای تولید می دادند.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران اظهار داشت: بعنوان مثال رادیو كه اختراع شد، محصولی پر از سیم برق و قطعات فلزی و پیچ و مهره بود كه ظاهری پیچیده داشت و استفاده از آن ایمنی مصرف كننده را كاهش می داد؛ بدین جهت از طراحان و مهندسین خوش سلیقه خواسته شد تا با جعبه ای زیبا این قطعات را بپوشانند. مثال دیگر این است كه برای طراحی جعبه دوربین از یك گرافیست استفاده شد.
دكتر مقدم اشاره كرد: از جانب دیگر شركت ها و تولیدكنندگان دریافتند هر چه استفاده از یك محصول راحت تر باشد؛ خودش را بهتر تبلیغ می كند و مورد استفاده قرار می گیرد و فروش بیشتری خواهد داشت.
وی اظهار داشت: نكته مهم دیگر این است كه در اوایل قرن بیستم در كارخانه اتومبیل سازی «فورد» آمریكا آنچه صورت گرفت افزایش سرعت تولید با ابداع خط مونتاژ در حال حركت توسط «هنری فورد» بود كه برای انجام كارهای تكراری و سهولت اتصال قطعات اختراع شد. به این علت بعد از این ابداع در آن زمان از هر دو اتومبیل در جهان یكی فورد مدل تی بود؛ چون سرعت تولید آن بیشتر بود و حتی برای رنگ آمیزی آن از رنگ مشكی استفاده می كردند چون به سرعت خشك می شد. با نگاهی به فیلم های كمیك قدیمی این مدل فورد دیده می شود.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران اضافه كرد: از سوی دیگر با صنعتی شدن تولیدات، استادكاران و صنعتگرانی كه قبلاً با دست كار می كردند، ارتباط مستقیم با مشتریان خویش را از دست دادند؛ چون این افراد در كارخانجات استخدام شدند و وابسته به كارفرما شدند و به طور غیر مستقیم از نظرات مشتریان آگاه می شدند و در كنار این ها عملاً از یك تولیدكننده مستقل تبدیل به كارگر كارخانه شدند كه در تصمیم گیری ها نمی توانست دخالت كند و به مرور مقام و ارج و ارزش شغلی خویش را از دست دادند.
دكتر مقدم قطع ارتباط مستقیم با مشتری و كاربر را نتیجه صنعتی شدن دانست و اظهار داشت: بدین ترتیب نظرات مشتری برای ساخت محصول پرسیده نمی شد و عملاً كار در كارخانجات تكراری و خسته كننده شده بود كه همین عوامل به بروز نارضایتی و انقلاب كارگری در اوایل قرن ۲۰ منجر گردید.
وی با بیان این كه تفاوت مهم طراحی صنعتی و صنایع دستی در شمار محدود محصولات صنایع دستی است، اضافه كرد: در رشته صنایع دستی تفكر و ایده صنعت گر یا هنرمند در محصولات صنایع دستی نمود می یابد و صنعتگر ارتباط مستقیمی با مشتری دارد؛ اما در طراحی صنعتی بر مبنای تعریف ۴۰ سال پیش طراح برای تولید انبوه محصول طراحی و نقشه می كشد و قبل از تولید مطالعاتی در بازار انجام می شود و بعد از نظرسنجی در مورد مبحث پروژه و سایر آنالیزها فرآیند تحلیل نتایج منجر به ایده پردازی و تفكر در مورد بهترین روش ساخت همراه با رعایت استانداردها، ارگونومی و زیبایی می شود.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران اضافه كرد: معمولاً در طراحی محیط استفاده و گروه هدف مد نظر قرار می گیرد و امكان دارد یك گروه و افراد خاص در طبقه خاص اجتماعی و فرهنگی مورد نظر باشد. بعنوان مثال حاصل پژوهش های طراحی می تواند لیوانی با قیمت ۵۰۰۰ تا ۱۵، ۰۰۰ تومان را برای اقشار مختلف بسازد یا لیوانی برای معلولین و یا كودكان و یا لیوانی جهت استفاده در محیط های سرد یا برای مراسم خاص طراحی و ساخته شود.
خلاقیت، خصوصیت ذاتی طراحی است
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این كه طراح صنعتی می تواند بگوید یك محصول با طراحی خاص برای كدام قشر مناسب و نیاز كدام قشر را پاسخگوست، اضافه كرد: برای طراحی و ساخت یك محصول صنعتی در ابتدا درباره نیاز مشتری تحقیقات لازم انجام می شود و این كه كاربران و كارفرما چقدر بودجه و امكانات در اختیار دارند، بعنوان اطلاعات ضروری به طراح صنعتی داده می شود.
دكتر مقدم با بیان این كه خصوصیت ذاتی طراحی خلاقیت است، افزود: روش های مدونی برای خلاقیت وجود دارد؛ اما اجبار و الزامی جهت استفاده از آنها نیست، چون ایده و خلاقیت می تواند از درون طراح و به شكلی ناگهانی بروز كند و یا به مرور و بعد از طی مراحل پژوهش ها و تحلیل های طراحی به صورت سیستماتیك و گام به گام به ایده های خلاقانه منجر شود.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران اشاره كرد: تا چهل یا پنجاه سال پیش طراحی برای صنعت با هدف تولید انبوه، مصرف انبوه، فروش بیشتر و نیاز كارفرما و صنعتگران انجام می شد؛ اما از دهه ۷۰ میلادی به بعد فراوانی تولید در جوامعی كه از اشیا، محصولات و مثلاً با اتومبیل های رنگارنگ ریز و درشت پر مصرف اشباع شده بودند، بتدریج مبحث بحران محیط زیست را نمایان كرد.
دكتر مقدم با بیان این كه در دهه ۷۰ میلادی ترمز رشد صنعت به سبب مسائلی چون آلودگی محیط زیست كشیده شد، افزود: بدین ترتیب تمركز صنعت علاوه بر برطرف نمودن نیاز بشر توجه به راهكارهای كاهش صدمه به محیط زیست شد و بدین جهت قوانین محافظت از محیط زیست تدوین شد. در این دوران اصطلاح «جامعه آگاه» عنوان شد و این كه باید نیاز انسان به نحوی برطرف شود كه برای فرزندان بشر در آینده و سایر موجودات هم چیزی در كره زمین باقی بماند.
حركت تكنولوژی به سمت سفارشی سازی برای جلب رضایت مشتری
عضو هیات علمی دانشگاه تهران اشاره كرد: در دنیای كنونی تكنولوژی به قدری پیشرفت كرده است كه نیازی نیست طراحی حتما برای تولید انبوه صورت گیرد و عملاً صنعت به سمت سفارشی سازی حركت كرده است. یعنی یك محصول می تواند صرفاً برای یك نفر تولید شود و منظور اینست كه به فرهنگ و سلیقه و نظر تك تك افراد اهمیت داده شود.
دكتر مقدم اظهار داشت: اگر در ۷۰ سال قبل شمار محدودی از مدلهای لیوان در یك بازار محلی برای فروش بود، الان با احترام به نظر مشتری و خواسته فرد محصول مورد نظر وی می تواند تولید شود.
وی با بیان این كه با تغییر این شیوه از تولید انبوه به تولید فردی تعریف طراحی هم تغییر كرده است، اظهار داشت: الان طراحی صنعتی نه تنها برای تولید انبوه بلكه برای تأمین نیاز بشری و احترام به فرهنگ و خواسته فرد یا گروه می تواند برای تعداد تولید محدود و كمتر صورت گیرد.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ادامه اضافه كرد: الان گرایش های مختلف و جدیدی برای طراحی صنعتی به وجود آمده كه می توان از میان آنها به «طراحی خدمات» اشاره نمود.
دكتر مقدم اشاره كرد: بعنوان مثال ساده ترین و قدیمی ترین «خدمت» مبحث پست است. خدمت یعنی این كه كاری با دادن وجهی صورت گیرد مثلاً اداره پست برای ارسال نامه دستمزدی به شكل صدور تمبر دریافت می كند. امروزه با امكانات كامپیوتری خدمات در چارچوب اپلیكیشن هایی طراحی شده است و با ورود به دنیای اینترنت نیازهای بشری برطرف می شود كه نمونه بارز آن نصب برنامه هایی بر روی گوشیهای همراه جهت تهیه و استفاده از وسیله نقلیه است.
دكتر مقدم با بیان این كه طراحی خدمات موضوعات وسیع تری دارد، اضافه كرد: طراحی خدمات شهری برای اتوبوسرانی و مترو نمونه ای از آن است.
«طراحی تعاملی» از مهم ترین گرایش های طراحی در دنیای امروز
وی با بیان این كه الان طراحی صنعتی از حیطه طراحی محصولات فیزیكی تا حدودی خارج شده است، اشاره كرد: یكی از مهم ترین گرایش های طراحی امروز «طراحی تعاملی» است. در طراحی برنامه ها و نرم افزارها مسلماً مهندسین كامپیوتر اصلی ترین كار را انجام می دهند، اما لایه هایی كه برای تعامل انسان با كامپیوتر مورد نیاز است باید با مشورت طراحانی كه به علوم نشانه شناسی و معناشناسی آشنایی دارند، صورت گیرد.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران اضافه كرد: در كامپیوتر یا گوشیها آیكون ها یا علایم مختلفی وجود دارد كه این علایم و نشانه ها با استفاده از علوم شناختی و تفكر استعاری انسان طراحی شده اند و از همین رو سریع شناسایی می شوند و یادگیری آنها سریع و راحت است و معمولاً نیازی به توضیح جهت استفاده نیست و به عبارتی مراحل كار و دسترسی به خدمت مورد نظر را آسان و User Friendly می كنند.
انتقاد از جایگاه نامناسب طراحان صنعتی در ایران
عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان این كه جایگاه طراحی صنعتی در ایران به مانند دنیا شناخته شده نیست، اظهار داشت: معمولاً در ایران پزشكان، وكلا و مهندسین از نظر مردم در جایگاه و رتبه بالای شغلی قرار دارند، اما جایگاه طراحان صنعتی هنوز مبهم است. چندین سال پیش یكی از دوستان اطلاع داد كه در كانادا در مورد طبقه بندی مشاغل نظرسنجی انجام شد و نتایج آن حاكی از این بود كه دیزاینرها ارزش و مقام و شأن اجتماعی بالایی دارند، چون كارآیی خویش را در جامعه و صنعت نشان داده اند. این مساله حتی در این حد پرارزش است كه امضای طراح روی محصول صنعتی تولید انبوه شده چاپ می شود.
ثبت سریع ایده های نو از رموز موفقیت آمریكا در مسائل اقتصادی است
دكتر مقدم تصریح كرد: یكی از عللی كه امروز آمریكا قدرت بزرگ اقتصادی شمرده می شود، این است كه از حدود دو قرن پیش ایده های نو پرارزش بوده و به سرعت پتنت (ثبت) شده و برای این ایده ها ارزش معنوی و مادی قائل هستند. كارخانجات دنیا جهت استفاده از مزایای این ایده های ثبت شده باید پول پرداخت كنند.
وی با بیان این كه در كارخانه های بزرگ تیم و كارگروهی بزرگ با همكاری مهندسین و طراحان و مدیران با تعامل و در گروه های متمركز هم فكری می كنند تا محصول ارزشمندی تولید شود، اضافه كرد: در ایران بحث طراحی صنعتی به كندی پیش رفت، چون ورود آن به آموزش عالی با تأخیر بیشتر از پنجاه سال نسبت به اروپا رخ داد و علم طراحی اولین بار در دهه ۴۰ عنوان شد.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران اظهار داشت: بعد از پیروزی انقلاب طراحی صنعتی در گروه ریاضی و در دانشكده فنی تعریف شد؛ اما بعد از یك سال از زیر گروه رشته های فنی و مهندسی به گروه هنر تغییر نمود. ماهیت این رشته نظیر رشته معماری تلفیقی از ملاحظات مهندسی و هنری را به صورت تركیب با هم تشكیل می دهد.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران اشاره كرد: از چند صد سال قبل معماری ایرانی در كشور وجود داشته است و برای آن اصول و مبانی تدوین شده است، اما صنعت در ایران دیرتر پا گرفت و اولین كارخانجات صنعتی در ایران ۷۰ تا ۸۰ سال پیش برای تولید محصولات شكل گرفتند.
دكتر مقدم اضافه كرد: اما با پیروزی انقلاب و پس از آن انقلاب فرهنگی و تعطیلی ۳ ساله دانشگاه ها جریان فكری كه می خواست طراحی صنعتی را در محیط دانشگاهی و صنعتی وارد كند، عملاً متوقف گردید. با توجه به این كه در سال ۱۳۶۲ برنامه آموزشی جدید رشته تخصصی طراحی صنعتی خیلی قوی تر و بهتر از پیش و باتوجه به احتیاج به برنامه خودكفایی تنظیم شده بود، اما به كارگیری دستاوردهای آن با كندی مواجه گردید.
وی اشاره كرد: یكی از علل این است كه از سال ۵۹ به بعد به سبب جنگ و به تبع آن بحران های اقتصادی به مرور این تفكر شكل گرفت كه در صورتیكه می توان به راحتی با اتكاء به درآمد نفت هزینه ها را جبران كرد، چرا با راه اندازی كارخانجات ریسك كرد و اغلب كارخانجات با خرید طرح و قالب های آماده به مونتاژ مدلهای محصولات خارجی روی آوردند و این شد كه احتیاج به استفاده از تفكر طراحی كمتر احساس شد.
ظاهر محصول مهم ترین مورد در تولیدات صنعتی است
وی با بیان این كه مهم ترین چیز در تولید صنعت ظاهر محصول است، اظهار داشت: بعنوان مثال ربات جراح در سال ۹۴ توسط مهندسین طراحی شد، اما در سال ۹۷ باردیگر با استفاده از رویكرد طراحی صنعتی با ظاهری متفاوت ارائه شد كه الان با نمونه های خارجی رقابت می كند. به عبارت دیگر فناوری و ماشین آلات همه درایران وجود دارند، اما مبحث مهمی كه در رقابت با بازارهای جهانی مطرح است همان ظاهر و مدل جدید بودن و طرح متفاوت و مشتری پسند محصول است.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران اشاره كرد: ساده ترین مثال ها در عرصه طراحی صنعتی در گرایش طراحی ساختارهای بسته بندی محصولات دیده می شود. طراحی بسته بندی دو جنبه دارد؛ یكی این كه محصول را محافظت كند تا بتواند از كارخانه به فروشگاه و دست مشتری سالم برسد و بعد از آن كه مشتری آنرا دید و پسندید دریابد چگونه به محتوای آن و به سهولت دسترسی یابد؟ نمونه خوب آن دربندی ظروف نگهداری روغن زیتون است كه ظاهراً ساده به نظر می آید، این كه درب آن چگونه طراحی شود تا راحت باز و بسته شده و هنگام ریختن روغن به اطراف پخش نشود، همگی از موارد و نكات ریزی است كه در ایران به آن اهمیت داده نمی شود؛ اما در دیگر كشورها پتنت (ثبت) می شود و برای تولید آن سرمایه گذاری می شود.
دكتر مقدم تصریح كرد: برخی مدیران ما كاری را كه تیم طراحی در كارخانجات می تواند انجام دهد را پیگیری نمی كنند، اما حاضرند برای سرعت بخشیدن به حصول نتایج از مدلهای آماده خارجی استفاده كنند. این ها مسائلی است كه باید برای برطرف نمودن آن چاره اندیشی كرد و در دوران تحریم و عدم امكان دستیابی سریع به منافع حاصل از فروش نفت باید به فكر تقویت صنعت از راه تقویت ارزش های حاصل از طراحی صنعتی و حضور در بازارهای جهانی بود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب