بازماندگان جان باختگان ناشی از كرونا را دریابیم
لباس دونی: در این روزها و با شدت گرفتن بحران كرونا در ایران و جهان آیین های مختلف در رابطه با مرگ و میر به حالت تعلیق درآمده اند. ممكنست در نگاه نخست این مساله در مقایسه با تعلیق كارهای اقتصادی، آموزشی، مذهبی و... كم اهمیت دانسته شود اما با دقت در ابعاد مختلف تعلیق آیین های در رابطه با مرگ مشخص می شود كه اهمیت این مساله بسیار زیاد است.
رضا تسلیمی در یادداشتی كه پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در اختیار ایرنا قرار داده نوشت: در این روزها و با شدت گرفتن بحران كرونا در ایران و جهان آیین های مختلف در رابطه با مرگ و میر به حالت تعلیق درآمده اند. ممكنست در نگاه نخست این مساله در مقایسه با تعلیق فعالیت های اقتصادی، آموزشی، مذهبی و... كم اهمیت دانسته شود اما با دقت در ابعاد مختلف تعلیق آیین های در رابطه با مرگ مشخص میشود كه اهمیت این مساله بسیار زیاد است.
كرونا در ایران روزانه هزاران نفر را مبتلا میكند و صدها نفر را به كام مرگ میفرستد. بستگان افرادی كه بر اثر كرونا جان خودرا از دست می دهند از برگزاری آیین های تشییع، تدفین و ترحیم مناسب و درخور محروم هستند. جانباختگان غالبا آخرین لحظات عمر خود را در بیمارستان میگذرانند بی آن كه اجازه داشته باشند در كنار نزدیكترین اعضای خانواده خود حاضر باشند و دستان آنها را در دستان خویش بفشارند.
فردی كه بر اثر كرونا جان خودرا از دست میدهد قبل از مرگ، با درد و رنج بدنی و روحی فراوان وارد بیمارستان میشود، ممكنست دیگران با الصاق «برچسب» یا «انگ اجتماعی» او را آلوده، غیر بهداشتی و مسبب گسترش كرونا بدانند. وی در فضایی دیوانسالار و غیر شخصی روزهای آخر عمر را میگذراند، از همنشینی و همصحبتی با اعضای خانواده خویش محروم است، بعد از مرگ با رعایت تشریفات پزشكی از بیمارستان خارج میشود، با رعایت پرتكل های بهداشتی، به دست افرادی ناآشنا و بدون حضور نزدیكِ خویشاوندان و آشنایان به خاك سپرده میشود و تا اطلاع ثانوی هیچ مجلس ترحیم و یادبود جمعی برای او برگزار نمیگردد. چنین شرایطی باعث شده است تا خیلی از افراد از مردن در ایام شیوع ویروس كرونا بهراسند و بر اضطراب و هراس بیماران، مبتلایان به كرونا و محتضران افزوده گردد.
اما سویه دیگر این شرایط به بازماندگان و خانواده های داغدار متوفیان ناشی از كرونا باز میگردد. آنها از دیدار نزدیك عزیزِ بیمارِ خویش و تماس فیزیكی با او محروم اند. آنها نمیتوانند در لحظات بدحالی و احتضار بر آغوش فرد حضور داشته باشند، هیچ وقت نمیتوانند بعد از فوت، متوفی را لمس كنند یا از نزدیك در چشمان او بنگرند، آنها نمیتوانند در هنگام خاك سپاری بر بالین او حاضر باشند، در مراسم تدفین مشاركت كنند و یاد و خاطره او را در مراسم ترحیم و با حضور اقوام، خویشاوندان، دوستان و همكاران گرامی بدارند.
در نتیجة امكان ناپذیر بودن انجام چنین ترتیباتی پروسه سوگواری در بازماندگان و داغداران متوفیان ناشی از كرونا ممكنست بسیار به طول انجامد و با اختلالات مختلف اجتماعی و روانی همراه گردد. از مهمترین كاركردهای آیین های عزاداری، گرامی داشت یاد و خاطره متوفی، قدردانی از خدمات و فعالیتهای او، تسلی دادن به اعضای خانواده و نزدیكان، تقلیل اضطراب ها، نگرانی ها و تشویش ها، معنابخشی به مرگ و مردن، فهم پذیر ساختن واقعه مرگ عزیزان و به اشتراك گذاشتن احساسات جمعی است. بنابراین، چون در مورد درگذشتگان ناشی از كرونا برگزاری مراسم عزاداری مقدور نیست انجام این كاركردها با بی نظمی مواجه میشوند و نتایج فردی و اجتماعی برگزارنشدن آیین های فوق، بازماندگان، داغداران و گروه های گسترده تر خویشاوندان و دوستان را با مشكل مواجه میسازد.
در مصاحبه هایی كه با برخی از بازماندگان درگذشتگان ناشی از كرونا انجام دادم اغلب آنها بزرگترین مشكل خودرا برگزارنشدن مراسم تدفین و ترحیم مناسب و درخور برای درگذشته میدانستند. آنها احساس میكردند كه قدر و ارزش متوفی به میزان كافی گرامی داشته نشده و خدمات او مورد قدردانی قرار نگرفته است. همین طور اغلب آنها از مظلومیت فرد درگذشته خویش صحبت میكردند و مراسم برگزارشده را «غریبانه» توصیف میكردند.
خانواده ها و بازماندگان فرد درگذشته بر اثر كرونا از جهات مختلف تحت فشار قرار دارند. آنها غم و سوگ درگذشت عضوی از خانواده خودرا به دوش میكشند در عین حال آنها به سبب رعایت دستورات بهداشتی نمیتوانند نزدیكان و خویشاوندان خود را در آغوش بگیرند و خودرا در دستان آنها رها سازند. ممكنست برخی بازماندگان خود نیز به كرونا مبتلا شده باشند و این مبتلاشدن شرایط را بسیار پیچیده تر میكند. احتمال دارد آنها به جهت درگذشت عضو خانواده بر اثر كرونا از طرف دیگران تحت فشار باشند و نگاه های سنگین اطرافیان را كه آنها را نیز آلوده به ویروس میدانند یا در انتشار این بیماری سهیم می شمارند، احساس كنند. در هر حال آنها باید با رعایت پروتكل های بهداشتی به سوگواری بپردازند و فاصله فیزیكی لازم را با دیگران رعایت نمایند. خانواده های بازمانده میخواهند فرد درگذشته را از نزدیك ملاقات كنند، او را برای آخرین بار در آغوش بگیرند، متوفی را با حضور اقوام و خویشاوندان تشییع كنند، در آیین تدفین او به نحو فعال شركت نمایند و این آیین را به نحوی مناسب برگزار نمایند. همچنان آنها در آرزوی برگزاری مراسم ترحیم به نحو عمومی و با حضور دوستان و آشنایان هستند.
اما پرسش اینجا است كه چه میتوان كرد تا حداقلی از خواسته های بازماندگان برآورده شوند و در عین حال پروتكل های بهداشتی نیز از طرف خانواده های داغدار رعایت گردد. همین طور با تغییر شرایط، فشار روانی و اجتماعی وارد شده بر مبتلایان، بیماران و محتضران نیز كم شود.
به نظر میرسد در گام نخست تغییر نگاه به مبتلایان و بیماران ناشی از ویروس كرونا لزوم دارد. همسایگان، آشنایان و شاغلان در بخش های مختلف باید متوجه باشند كه فرد مبتلا به ویروس، ضرورتا بر اثر عدم رعایت نكات بهداشتی یا اهمال در رعایت آنها به این بیماری گرفتار نشده است و ممكنست در شرایط همه گیری ویروس، هر كس به هر علت به كرونا مبتلا شود. در نتیجه، افراد مبتلا به كرونا یا بیماران قرارگرفته در معرض این ویروس، شایسته سرزنش و تحقیر و الصاق برچسب آلوده یا بی مبالات نیستند. دراین زمینه لزوم دارد تا سازمان های فرهنگی مختلف و رسانه ها با بهره گیری از روش های گوناگون به فرهنگ سازی بپردازند و آگاهی عمومی را در مورد بیماران ناشی از كرونا بالا برند.
اغلب مبتلایان به كرونا در بیمارستان ها فوت میكنند. در نتیجه آنها مدتی را در بیمارستان بستری بوده اند. بدین سبب نحوه برخورد با بیمار یا فرد محتضر از طرف كادر درمانی بر آنها و همراهانشان بسیار موثر است. میتوان از پزشكان، پرستاران و بهیاران تقاضا كرد كه قبل از هر چیز بیمار و محتضر را به چشم یك انسان بنگرند و تمام شئونات انسانی را در مورد او رعایت نمایند. همین طور میتوان از آنها تقاضا كرد كه این نحوه برخورد را با همراهان و خانواده بیمار و درگذشته نیز در پیش گیرند و خصوصاً در هنگام اعلام فوت، انتقال متوفی به سردخانه و تحویل او به ناوگان حمل و نقل درگذشتگان، نكات انسانی و كرامت انسانها را در نظر داشته باشند. متاسفانه در مواردی مشاهده میشود كه كادر درمانی بیمارستان ها، بیماران، محتضران، درگذشتگان و بازماندگان را بعنوان اشیائی بی جان و قسمتی از یك پروسه دیوانسالار در نظر میگیرند. در اینجا، تغییر این نگاه از لزوم برخوردارست. كادر پزشكی بیمارستان ها میتوانند شرایطی را فراهم آورند كه بازماندگان درجه اول با رعایت نكات بهداشتی حداقل برای دقایقی و ازراه دور متوفی را برای آخرین بار ملاقات كنند.
برگزاری مراسم خاكسپاری و تدفین متوفیان را میتوان بعنوان صحنه نزاع و درگیری كنش های عقلانی ابزاری از یك سو و كنش های عقلانی ارزشی و كنش های عاطفی از طرف دیگر در نظر گرفت. در اینجا پزشكان و مسئولان بهداشتی بر عقلانیت ابزاری مبتنی بر پزشكی مدرن و رعایت دقیق پروتكل های بهداشتی تدفین تاكید دارند و بازماندگان و داغداران خواهان نزدیكی هرچه به متوفی و برگزاری آیین های مرسوم تشییع و تدفین هستند. در این مورد لزوم دارد تا سیاستگذاری ها و مدیریت برگزاری آیین ها به سمت نزدیك كردن كنش های ذكر شده حركت كنند. به بیان دیگر، شرایطی ایجاد شود كه بازماندگان و داغداران بتوانند تا آنجا كه از نظر پزشكی و بهداشتی مقدور است و خطر ابتلای قطعی به ویروس وجود ندارد مراسم خاكسپاری را به نحوی مختصر و كنترل شده انجام دهند و به نحوی حداقلی در انجام ترتیبات تدفین متوفی مشاركت داشته باشند.
بازماندگان باید در نخستین فرصت بعد از فروكش كردن همه گیری كرونا و امكان برگزاری آیین ترحیم به انجام این كار اقدام نمایند. شهرداری و نهادهای مسوول شهری و محلی نیز میتوانند در نخستین فرصت بعد از اعلام اختتام همه گیری این ویروس، آیین هایی جمعی را به یاد درگذشتگان ناشی از كرونا برگزار كنند. این آیین ها می تواند در مساجد، پارك ها یا فرهنگسراهای محلی اجرا شود. بدین سان یاد و خاطره متوفیان گرامی داشته میشود، احساسات جمعی بازسازی میشوند و بازماندگان و خانواده های داغدار این امكان را پیدا می كنند تا با یكدیگر آشنا گردند و مصائب خود را با یكدیگر در بین بگذارند.
همچنین خانواده های درگذشتگان میتوانند تا هنگام فراهم شدن شرایط بمنظور برگزاری آیین ترحیم، از فضای مجازی بمنظور برگزاری این آیین و گرامی داشت یاد و خاطره درگذشتگان استفاده كنند. آنها میتوانند با بهره گیری از این فضا احساسات خود را با خویشاوندان و نزدیكان به اشتراك گذارند. در نتیجه میتوان پیشنهاد كرد كه بازماندگان آیین سوگواری و عزاداری خودرا موقتا به صورت آنلاین برگزار كنند یا با به اشتراك گذاشتن تصاویری از متوفی به خود و دیگران فرصت دهند كه در بیان احساسات و خاطرات جمعی سهیم شوند.
حالا به یاری شبكه های اجتماعی مجازی امكان برگزاری مراسم خاكسپاری، تدفین و ترحیم به صورت زنده وجود دارد. خانواده های بازمانده میتوانند از این طریق امكان مشاركت اقوام، خویشاوندان و نزدیكان خود را در این مراسم فراهم سازند. در اتنوگرافی مجازی انجام شده از برگزاری آیین تدفین یك درگذشته ناشی از كرونا در قبرستان بهشت زهرای تهران (۲۰/۱/۱۳۹۹)، در حدود ۷ نفر از بازماندگان نزدیك متوفی با رعایت نكات بهداشتی و با حفظ فاصله فیزیكی مراسم را به صورت مختصر انجام دادند و صدها نفر از خویشاوندان و آشنایان با نوشتن اذكار مختلف، قرائت فاتحه و عرض تسلیت به بازماندگان به صورت مجازی در این آیین مشاركت نمودند.
اما شاید مهمترین اقدام جمعی در جهت تقلیل آلام و رنج های بازماندگان درگذشتگان ناشی از كرونا به رسمیت شناختن متوفیان و نمایش اندوه و سوگ بازماندگان به وسیله رسانه ها باشد. متاسفانه به نظر میرسد سیاست فعلی رسانه ها در جهت مدیریت مرگ، نرمال سازی مردن و مسكوت گذاشتن آن است، به نحوی كه جان دادگان بر اثر كرونا به مشتی اعداد و ارقام تقلیل پیدا كرده اند. حالا رسانه ها تنها به ذكر تعداد درگذشتگان در یك شبانه روز اكتفا میكنند و جز آن هیچ نشانی از متوفیان ناشی از كرونا و بازماندگان آنها به چشم نمیخورد. این سیاست تاثیرات نامطلوب بسیاری بر بازماندگان و داغداران بر جای میگذارد و سبب افزایش غربت و انزوای آنها میشود. در چنین شرایطی بازماندگان، خود و عزیز از دست رفته خود را طردشدگانی میبینند كه هیچ كس از آنها یاد نمیكند و همگان آنها را فراموش كرده اند. در مقابل، میتوان پیشنهاد كرد كه رسانه ملی و سایر رسانه ها با تهیه گزارش هایی در مورد درگذشتگان به معرفی آنها و زندگی ایشان بپردازند و در راه گرامی داشت یاد و خاطره آنها بكوشند یا با بازماندگان و داغداران مصاحبه كنند و گوشه ای از سوگ آنها را به نمایش بكشند. در حقیقت سیاست رسانه ها باید از «غیرشخصی سازی» درگذشتگان به «شخصی سازی» آنها تغییر كند. این تغییر سیاست، میتواند درگذشتگان و بازماندگان آنها را از غربت و انزوا خارج كند و در شرایط تعلیق آیین های در رابطه با مرگ بعنوان مكانیسمی جبرانی در جهت تسلی داغداران در نظر گرفته شود.
منبع: لباس دونی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب