صفر تا صد هفت سین نوروز
پای سین چطور به سفره نوروزی باز شد؟
لباس دونی: پیام سلطانی پژوهشگر حوزه فرهنگ و زبان های باستانی در یادداشتی كه در اختیار ایسنا قرار داده است؛ به تاریخچه و چرایی هفت تایی بودن سین های سفره نوروز، چرایی اهمیت پیدا كردن «سین» ها در سفره های نورزی، ارتباط هفت سین با ایزدان باستان پرداخته و ردپای خدایان زمین، آب، آتش، گیاهان و حیوانات سودمند را در سفره نوروزی بررسی نموده است.
به گزارش لباس دونی به نقل از ایسنا، در این یادداشت می خوانیم:
نوروز است و سفره هفت سین اش. اما چرا هفت سین؟ چرا هفت تا؟ و چرا سین؟
درباب جشن نوروز می توان ساعت ها سخنرانی كرد، مقاله و كتاب های گوناگونی به رشته تحریر درآورد و درباب یك به یك جزئیات این رسم كهن و زیبای ایرانی پژوهش های فراونی انجام داد. جشن نوروز افزون بر آنكه یكی از مهمترین مؤلفه های خاص و منحصربفرد فرهنگ ایرانی است و در آن نشانه هایی بس شگرف و بی همتا از عناصر ویژه‌ی فرهنگ كهن ایرانی از دوران اساطیری گرفته تا دوران باستانی تاریخی و همین طور دوران آمیختگی فرهنگ ایرانی با فرهنگ برآمده از دین اسلام نمایان است، یكی از مصادیق كامل و غیرقابل كتمان یگانگی بوده های فرهنگی مشترك نزد اقوام و فرهنگ های مختلف در سرتاسر جهان در تمامی اعصار است.
جشن نوروز گواهی بر نظریه های اسطوره شناسان بنامی چون «میرچا الیاده» است كه وجود جشن و آیینی عظیم و بی همتا را در تمامی فرهنگ ها می جوید كه پایه‌ی اصلی اعتقادات انسان مقدس را تشكیل می دهد، جشنی شگرف در شروع سال نو كه تكرار آیینی و نمادین خلقت جهان در آغاز آفرینش بوده است.
این آیین های مقدس در تمامی فرهنگ ها حاوی ملزوماتی آیینی برای شبیه سازی خلقت و ظهور انسان در كره‌ی خاكی و پیروی كردن او از موجوداتی فرا زمینی شامل خدایان و قهرمانان اسطوره ای است. چونكه انسان مقدس برای تداوم زندگی و كسب توانایی چیرگی بر موانع و مشكلات طبیعی، سخت نیازمند یاری جستن از آن الهگان مقدس است. پس انسان با تكرار آیینی هرآنچه قهرمانان اسطوره ای در سرآغاز آفرینش انجام داده اند بر آن است تا بتواند الگوی خویشتن اش را برای درنوردیدن مسیر زندگی بیابد.
هفت سین، جایگاه ایزدان در برگزاری آیین تكرار خلقت جهان
یكی از آیین های بسیار مهم و غیرقابل چشم پوشی برای انسان ایرانی در برگزاری جشن سال نو و تكرار نمادین آفرینش جهان، برگزاری محضری مقدس و پاك است تا شرایط را به نحوی مهیا كند تا مهمترین الهگان و موجودات مقدس و فرا زمینی ایزدستان اش را به آیین بازسازی آفرینش جهان دعوت كند، به عبارتی دیگر انسان ایرانی، امشاسپندان كه بالاترین مرتبه را در سلسله خدایان اسطوره های ایرانی دارند، به جشن سال نو، یعنی نوروز ایرانی دعوت می كند. بدیهی است كه حضور بالاترین مقامات الهی مستلزم ایجاد شرایط مناسب و مكانی مقدس و پاك است. پس ایرانیان خوانی مطهر و مقدس را برزمین می گستراندند تا مكانی در شأن ایزدان بیارایند و آنان را با نهادن نمادهای زمینی شان بر آن خوان مطهر، در جشن نوروز كه جشن سال نو و تكرار نمادین خلقت جهان است، همراهی كنند.
این خوان مقدس و مطهر كه درواقع محل جلوس ایزدان ایرانی در آیین بازسازی آفرینش است، امروزه به نام «سفره‌ی هفت سین» شناخته می شود و با آنكه ایرانیان امروز این سفره را عیناً مطابق جزئیات نخستینه اش می گسترانند، اما بدان سبب كه امروز ایرانیان، آن انسان مقدس روزگاری نیستند كه جهان اساطیری باستانی ایران را باور داشته است، از علت و شأنیت حضور هر یك عناصر سفره‌ی هفت سین بی خبرند. امروز ایرانیان برگزاركننده‌ی آیین گستراندن سفره‌ی هفت سین نمی دانند كه چرا هفت نماد بر سفره سال نو می گذارند، به اشتباه تصورشان بر این است كه این خوان محل چیدن هفت عنصری است كه نام شان با حرف «س» شروع شده است و اطلاع ندارند این سفره در حقیقت سفره ای است كه حاوی هفت سینی از هفت نماد امشاسپندان است.
هفتگانه‌ی مقدّس در اساطیر ایرانی
از مهمترین اركان عقیدتی ایرانیان باستان، اعتقاد به هفت نامیرای مقدّس بنام «امشاسپندان» است. امشاسپندان، نامیرایان مقدّسی هستند كه هر یك نمادی از یك خاصیت اهورامزدا را متجلی می سازند. «بهمن» نیك اندیشی، «اردیبهشت» راستی، «شهریور» شهریاری اهورایی، «سپندارمذ» بخشندگی، «خرداد» كمال و «امرداد» بی مرگی. هریك مسئولیت و پشتیبانی از پدیده ای را در گیتی برعهده گرفته اند، بهمن گوسفندان و جانواران، اردیبهشت آتش، شهریور فلز، سپندارمذ زمین، خرداد آب و امرداد گیاهان را تحت حمایت مقدّس خود قرار داده اند.
نفوذ امشاسپندان آنچنان در باورهای ایرانیان باستان ریشه دواند كه «عدد هفت»، در بیشتر وجوهات اعتقادی، اساطیری، آیینی و ملی موثر شد. در شكل گیری نظام اسطوره ای منطبق بر امشاسپندان، به تبعیت از عدد امشاسپندان، تعداد موارد زیر بر عدد هفت استوار شده است: تعداد پایه های آسمان، مراحل آفرینش مادی، هفت كشور، هفت عنصر مینوی انسان و...
چنانچه پیداست، هرگاه در جهان اساطیری برای تعیین تعداد اشیاء یا شخصیت های مقدّس و نمادین، ضرورتی احساس شده است، «عدد هفت مقدّس» به تأسی از انجمن امشاسپندان برگزیده شده است. حتی در فرهنگ ایرانیان بعد از اسلام نیز عدد هفت جایگاهش را حفظ نموده است و ما حضورش را در موسیقی و هفت دستگاه موسیقی ایرانی، در ادبیات و هفت وادی منطق الطیر عطار، هفت شهر عشق مولانا، هفت خوان رستم فردوسی و... شاهد می باشیم.
همانطور كه پیش تر گفته شد، در جشن نوروز كه آیین تكرار نمادین خلقت است، هفت امشاسپند حضور دارند و در خوانی كه برای جلوس نمادهای زمینی آنان درنظر گرفته شده است در برگزاری این آیین شركت دارند. اولین نشانه‌ی ارتباط نمادهای خوان نوروزی با انجمن امشاسپندان، تعداد آنان یعنی عدد هفت است. اهمیت عدد هفت در این آیین تا بدانجاست كه نام این رسم، بر ضرورت رعایت تامین هفت نشانه بر خوان نوروزی تاكید دارد و صراحتاً عدد هفت بر نام این آیین خودنمایی می كند.
با وجود شهرت خوان نوروزی به «هفت سین» و ضرورت گردآوری هفت عنصر، كه نام آنها با «حرف سین» شروع می شود، عناصر قابل توجهی بر این خوان حاضرند كه نه تنها نام كنونی آنها، بلكه اسامی باستانی ترشان نیز با حرف سین آغاز نشده اند. استفاده از «شیر» و «تخم مرغ» در هفت سین، از این دست موارد است. اما شیر و تخم مرغ با كدامین عضو انجمن امشاسپندان مرتبط هستند؟
همانطور كه گفته شد، بهمن، اولین امشاسپند، ایزد موكَّل بر حیوانات مفید می باشد، پس چنانچه شیر و تخم مرغ را نمادی بر سودمندی حیوانات در نظر آوریم، می توانیم حضورشان بر خوان نوروزی را به نمایندگی از حضور بهمن تعبیر نماییم. افزون برآن، در متون پهلوی ذكر شده، كه بهمن جامه ای سپید بر تن دارد و پاسداشت حرمت لباس سپید نیز بر عهده‌ی اوست. پیداست كه محصولاتِ سفیدرنگِ جانواران سودمند، بر خوان نوروزی، نمایندگی بهمن را برعهده دارند. بدین سبب بهمن با نمادهای شیر و تخم مرغ اولین امشاسپندی است كه بر این آیین نوروزی حضور پیدا می كند.
دومین عنصر حاضر بر خوان نوروزی كه نامش با حرف سین آغاز نمی گردد، «شمع» است، بی گمان حضور شمع بر خوان، نه بدلیل ذات شمع است، بلكه بهانه‌ی حضورش، برپا كردن شعله‌ی آتش است و بی هیچ شك و شبهه ای، او حضور اردیبهشت، ایزد حامی آتش را بر خوان نوروزی نمایندگی می كند.
سومین عنصر «سكه» و نماد سومین امشاسپند یعنی شهریور است، ایزدی موكَّل بر فلزات كه حضورش را با فلزی و گرانبها چون سكه، بر خوان نوروزی اعلان می دارد.
پای سین چطور به سفره نوروزی باز شد؟
حالا بر انواع عناصری كه بر سر خوان نوروزی حاضرند و به تعبیر عامیانه سبب وجودشان، سین آغاز نامشان است می پردازیم. خوردنی هایی چون «سیب»، «سمنو»، «سماغ»، «سنجد». چهارمین امشاسپند، سپندارمذ نام دارد و حامی زمین است. زمین منشاء بركت است و با مهری فراوان، چونان مادری دلسوز، نیازهای معیشتی بشر را تامین می كند. پس طبیعی و پسندیده است كه حضورش بر خوان نوروزی با نمادهایی از بركت زمین چون انواع میوه ها و رستنی ها پاس داشته شود.
عنصر بعدی كه در خوان نوروزی خودنمایی می كند، «ماهی قرمزی» است كه درون تنگ آبی قرار داده شده است. بی تردید، آب است كه حضورش بر خوان نوروزی الزامی است و پیش تر گفته شد كه ایزد موكَّل بر آب، امشاسپند خرداد است. پس خرداد نیز آب را به نمایندگی از خود به خوان نوروزی فرستاده است.
از بارزترین نمادهای خوان نوروزی سبزه است. حضور گیاهان و سرسبزی، امشاسپند امرداد، حامی گیاهان را نیز بر این خوان نوروزی میهمان كرده است.
و در آخر كتاب مقدّس بر خوان نوروزی، كتابی حاوی كلام مقدّس، كلام خدا و نمادی بر اهورامزدا هفتمین امشاسپند است. قرن هاست كه قرآن كریم در سفره هفت سین ایرانیان قرار دارد و از جایگاه ویژه برخوردارست.
منبع: لباس دونی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب